Organisatie

Financiën

Net als veel andere onderdelen van de Rijksoverheid heeft het OM te maken met bezuinigingen. De totale bezuiniging bedroeg in 2017, oplopend vanaf 2011, circa 140 miljoen euro; een daling van ruim een kwart van het budget ten opzichte van 2011. De afgelopen jaren heeft het OM dan ook flink bezuinigd, met name op de kosten van huisvesting en facilitaire dienstverlening. Daarnaast zijn bepaalde investeringen in ICT uitgesteld of afgeblazen. Ook worden bepaalde werkzaamheden door minder dure medewerkers uitgevoerd. De introductie van de functie van assistent-officier is daarvan een voorbeeld. Ten slotte moet digitalisering en automatisering van het werk tot besparing leiden. Daardoor bleef het OM in staat de onaangepaste operationele doelstellingen goeddeels te realiseren. 

Voor de aanpak van bepaalde maatschappelijke problemen, maar ook voor gestegen premie- en loonkosten, is echter wel extra budget beschikbaar gesteld, deels structureel, deels tijdelijk. Deze investeringen compenseren de bezuinigingen op het OM niet, maar zorgen eerder voor een intensivering van het werk. In 2017 ging het in totaal om bijna 150 miljoen euro aan extra gelden. Daarmee investeert het OM in de bestrijding van terrorisme en jihadisme, grootschalige fraude, bestrijding van cybercrime en het afpakken van crimineel vermogen. Verder is tijdelijk extra budget toegekend voor het op orde brengen van een aantal kritische (zorg)processen, zoals de afname van DNA bij veroordeelden en de verbetering van de ICT-omgeving. Uiteindelijk heeft het OM 2017 afgesloten met een klein overschot van 1,3 miljoen euro. Dat is minder dan 0,2 procent van het budget.

Het budget van 31 miljoen euro voor gerechtskosten is met bijna 2 miljoen overschreden. Dat zijn bepaalde kosten die direct aan in behandeling genomen strafzaken gerelateerd zijn, zoals het inschakelen van deskundigen, tolken en vertalers. De kosten voor de opsporing en vervolging die worden betaald uit dit budget stijgen al jaren. Dat komt vooral, omdat in de opsporing en vervolging van criminelen steeds meer en steeds geavanceerdere technieken worden toegepast, zoals DNA-onderzoeken, of de inzet van digitale opsporingsmiddelen. Deze technieken stellen het OM en politie in staat om zaken die een aantal jaren geleden niet opgelost konden worden nu wel tot een goed einde te brengen. Wel moeten deskundigen en specialisten vaker dan voorheen in de rechtszaal deze technieken verklaren en toelichten.

HRM

Het OM ontwikkelt zich voortdurend om een robuuste, toekomstbestendige organisatie te blijven. Door gefocust te werken in verschillende werkomgevingen, ingedeeld naar de aard van de criminaliteit en de aard van het werk dat daarbij hoort, werkt het OM effectiever, efficiënter en met meer maatschappelijke impact. 

Het OM wil een volwaardige rol in het maatschappelijk domein spelen, en moet daartoe genoeg mensen met de benodigde kennis en ervaring in huis kunnen halen en houden. Diversiteit in het personeelsbestand is een vereiste. Daarbij gaat het om diversiteit in brede zin: in ervaring, achtergrond, specifieke kennis en expertise, het netwerk en de ervaringen die iemand meebrengt. De medewerkers van het OM moeten in staat zijn zich voortdurend te ontwikkelen. Op personeelsgebied ging het in 2017 vooral over organisatie-inrichting, strategische personeelsplanning, beleid rondom duurzame inzetbaarheid, werving en selectie en opleiding. De totale bezetting van het OM groeide ten opzichte van 2016 met 150 fte.

Bijzondere aandacht ging uit naar de inrichting van de administratieve functie binnen het OM. Het werk van de administratieve medewerkers ontwikkelt zich van het goed en tijdig registreren naar het sturen op en het monitoren van stromen digitale gegevens. Dat zijn gegevens die direct op de zaak zijn gericht én gegevens die de samenwerking met de omgeving verbeteren, zoals slachtofferinformatie en contextinformatie van ketenpartners. Om de nieuwe inrichting mogelijk te maken, moet fors worden geïnvesteerd in de medewerkers binnen de administratie. Medewerkers die Van Werk Naar Werk-kandidaat (VWNW) zijn, worden op dit moment begeleid naar ander werk. Voor de andere medewerkers is in 2017 gestart met de ontwikkeling van een opleidingshuis.

Door schaarste op de arbeidsmarkt vist het OM in een vijver die steeds leger wordt. Dat vraagt om vroegtijdig boeien en binden van (toekomstig) personeel. In 2017 is er naast de pool van assistent-officieren een tweede kweekvijver bijgekomen: het traineeship. Elk kwartaal werft het OM 15 medewerkers die relatief vers uit de collegebanken komen. Zij krijgen de mogelijkheid kennis en ervaring op te doen en bouwen een netwerk op dat mogelijk leidt tot een vast dienstverband in de toekomst. 

Omdat de samenleving voortdurend verandert en er daardoor steeds andere eisen aan het OM worden gesteld, is aandacht voor duurzame inzetbaarheid van medewerkers een voorwaarde. Het OM is in dat kader in 2017 een programma gestart, met onder andere aandacht voor de balans werk en privé, loopbaanbeleid en –perspectief en professionele ontwikkeling. 

ICT

De burger mag erop rekenen dat de strafrechtsketen een efficiënt werkend netwerk is, waarmee hij op een moderne wijze kan communiceren. Ook de professionals binnen de strafrechtsketen moeten zo goed mogelijk ondersteund worden en de juiste informatie op het juiste moment beschikbaar krijgen. Om dit te bereiken is een optimale informatie-infrastructuur nodig met de juiste instrumenten, die meer dan ooit betrouwbaar en flexibel moeten zijn.

Voor het goed functioneren van het OM is het van belang dat werkprocessen en ICT goed op elkaar aansluiten en het werk in de praktijk goed faciliteren. In de complexe omgeving van het OM vraagt dat veel aandacht en samenwerking. Een goed gedefinieerde vraag leidt tot betere ICT-producten; voor de ontwikkeling van ICT is toetsing in de praktijk onmisbaar. In 2017 is begonnen de koppeling tussen de “vraag” vanuit het primair proces en het “aanbod” vanuit de informatievoorziening van het OM te versterken. Daardoor wordt de vraag vanaf de werkvloer steeds bepalender in de prioritering van de ontwikkeling van de informatievoorziening, zowel binnen het OM als ketenbreed.

De vraag naar de ontwikkeling van ICT ging ver uit boven de reguliere capaciteit en middelen die het OM tot zijn beschikking heeft. Dat betekende dat het OM weloverwogen keuzes moest maken om de in het Meerjarenplan IV OM beschreven doelen te bereiken. Door scherp te prioriteren kon het OM een aantal functionele verbeteringen doorvoeren en - zij het beperkt - vernieuwingen realiseren. 

Het OM heeft zich met zijn informatievoorziening gericht op vier sporen en daarmee de volgende resultaten geboekt: 

1. Het digitaal maken van de logistieke zaakstroom

In 2017 is de eerste, geheel digitale rechtszaak succesvol gevoerd: een digitaal politiedossier inclusief digitale handtekeningen werd samen met het digitale zaaksdossier van het OM digitaal naar de Rechtbank gebracht. Op ZSM-locaties worden digitale werkmappen gebruikt voor de samenwerking tussen politie, OM, Reclassering, Raad voor de Kinderbescherming en Slachtofferhulp Nederland. Het is door de invoering van het Digitaal Loket Verkeer mogelijk om digitaal in beroep te gaan. Ook kan het OM langs die weg informatie verstrekken aan burgers. Met de landelijke invoering van een nieuwe versie van het Slachtofferportaal is het voor slachtoffers mogelijk om hun zaak online te volgen van zittingsvoorbereiding tot executie. 

2. Vernieuwing en nieuwbouw van informatievoorzieningen

Ook in 2017 zijn bestaande ICT-systemen vernieuwd. Op het primaire systeem GPS zijn diverse aanvullingen verschenen met nieuwe functies voor beslag, berichtenverkeer, executie en slachtoffer(brieven). Het OM moest zijn systemen ook aanpassen om te voldoen aan nieuwe wet- en regelgeving, zoals de Wet Langdurig Toezicht, de nieuwe recidiveregeling voor alcoholgerelateerde verkeersdelicten, het 2ToDrive initiatief, de gedragsaanwijzing OvJ, conservatoir beslag en ontneming. Het Verbeterprogramma Maatschappelijke Veiligheid vergde eveneens aanpassingen: inmiddels zijn bijna alle in het verbeterprogramma genoemde maatregelen geborgd in het bestaande proces en in uitvoering genomen. Voor de nieuwe Wet Herziening tenuitvoerlegging strafrechtelijke beslissingen (USB) geldt hetzelfde voor de aanlevering van strafrechtelijke beslissingen met voorlopige hechtenis of een vrijheidsbeperkende component aan het CJIB: in 2017 is de basis gelegd in de IT-systemen, waardoor het CJIB in 2018 de tenuitvoerlegging kan coördineren. 

3. De Business - Innovatie 

Sinds 2017 heeft de OM-professional ruimere mogelijkheden om plaats- en tijdonafhankelijk te werken. Met nieuwe technologie kunnen zo’n 1000 actieve gebruikers van het OM nu thuis op privé-pc's en tablets via sms beveiligd inloggen op het OM-bedrijfsnetwerk en daarmee toegang krijgen tot hun dossiers en bestanden. Ook is in 2017 het innovatieplatform TestlabOM opgericht voor experimenten met nieuwe technologie die waardevol kunnen zijn voor het OM, zoals virtual reality en “blockchain”. De ontwikkeling van apps is in gang gezet. 

4. Het fundament verstevigen

In 2017 heeft het OM niet alleen achterstallig onderhoud weggewerkt, maar ook een stap gezet naar een solide en betrouwbaar fundament onder de ICT. Met het programma “Infrastructuur en High availability” is een migratie uitgevoerd naar een nieuwe en moderne database beheeromgeving voor de zeer grote aantallen documenten en dossiers. Mede daardoor zijn de continuïteit, stabiliteit en performance sterk verbeterd, met name voor de primaire bedrijfssystemen. 

In 2017 is tevens een grote stap gezet in de borging van continuïteit door nieuwe uitbesteding van rekencentrumdiensten (vanwege de afloop van het bestaande contract met Atos). Met de eerste fase van dit “sourcingsprogramma” is de kantoorautomatisering uitbesteed aan Fujitsu en komen er moderne en mobiele werkomgevingen beschikbaar. Voor de rekencentrumdiensten is een nieuwe partner gevonden in het Overheids Datacentrum-Noord. 

Klachten

Het optreden van  het OM kan diep ingrijpen in de levens van mensen. Tal van juridische waarborgen moeten ervoor zorgen dat dit zorgvuldig gebeurt. Vaak kan een rechter achteraf een oordeel geven over een bepaalde beslissing of handeling van het OM. 

Voor de gevallen waarin dat niet kan, is er de klachtprocedure. In beginsel kan niet over juridische beslissingen worden geklaagd, maar wel over de wijze waarop mensen zijn behandeld. 

De klachtprocedure heeft een wettelijke basis in de Algemene wet bestuursrecht. De procedure schrijft voor dat klachten in onderzoek worden genomen en dat de OM-leiding er een oordeel over geeft. Het behandelen van klachten is maatwerk. Het gaat om zorgvuldig onderzoek naar concrete gevallen, maar van klachten moet ook geleerd worden. Klachten moeten daarom zorgvuldig worden behandeld. 

De klachtprocedure heeft een juridisch karakter. Dat leidt er soms toe dat veel nadruk wordt gelegd op de procedure, waardoor een geschil tussen burger en OM ingewikkelder wordt. In eerste instantie wordt getracht de klacht informeel af te handelen maar dat lukt niet altijd. Een klacht wordt dan altijd formeel afgehandeld. Soms wordt tijdens de klachtprocedure de tegenstelling tussen OM en klager groter. Om nodeloze conflicten te voorkomen, experimenteert het OM nu in de complexere klachtprocedures met een andere aanpak. Het accent ligt op het beheersbaar maken van het geschil en het herstellen van de relatie. Deze andere manier van benaderen moet ertoe leiden dat klager en OM weer in een normale verhouding tot elkaar komen te staan. 
 

Integriteit

Integriteit is misschien wel de belangrijkste eigenschap van het OM. Het OM handhaaft wet en recht en velt in de uitvoering van die taak talloze oordelen. De maatschappij accepteert dat alleen als er geen enkele twijfel bestaat aan de integriteit van het OM en de mensen die er werken. 

Onkreukbaarheid moet vanzelfsprekend zijn en in de praktijk zijn OM’ers zich daar goed van bewust. Dat betekent niet dat integriteit geen aandacht behoeft. Integendeel, het grote maatschappelijk belang rechtvaardigt dat het OM zijn integriteit van waarborgen voorziet en daaraan voortdurend aandacht besteedt. Uiteraard is adequaat, eenduidig en zichtbaar optreden van groot belang als gedragingen de norm overschrijden. De eerste prioriteit is echter om actief te werken aan het bewustzijn over integriteit en integer handelen en het gesprek daarover steeds levend te houden. 

Bij de werving en aanstelling van nieuw personeel houdt het OM hier rekening mee. Niet alleen door gebruik te maken van VOG-verklaringen of een AIVD-screening, maar ook door een gesprek over integriteit te voeren bij de beëdiging van nieuwe medewerkers. En na de aanstelling houdt de aandacht niet op.

“Een beetje integer kan niet” is een gevleugelde uitspraak en staat als norm niet ter discussie. Daarbij moet wel worden onderkend dat wat in welke situatie geoorloofd is lang niet altijd zwart-wit is. Bepalen van wat wel en niet kan, vraagt om een open dialoog en een sfeer waarin mensen dilemma’s kunnen bespreken en elkaar kunnen aanspreken op onwenselijk gedrag. In dat kader heeft Theatergezelschap Plezant in opdracht van het OM de theatervoorstelling “Ons DNA” ontwikkeld over de thema’s integriteit, professionaliteit, kwaliteit en (persoonlijk) leiderschap. Ruim 3.450 OM-medewerkers hebben de voorstellingen bezocht. Na de voorstellingen hebben zij in dialoogsessies hun ervaringen besproken. De uitkomsten van de sessies zijn beschikbaar gesteld aan de leiding van de OM-onderdelen om het gesprek over integriteitsvraagstukken binnen de parketten voort te kunnen zetten. 

Het Bureau Integriteit OM (BI-OM) is het landelijk expertisecentrum van het OM met een adviserende, stimulerende en beheersende rol op het gebied van integriteit. Het BI-OM fungeert als vraagbaak en sparringpartner voor de OM-onderdelen, stimuleert bewustwording en communicatie rondom integriteit en houdt centraal zicht op aantallen integriteitschendingen en de wijze van afhandeling daarvan. In 2017 zijn bij het BI-OM 34 vermoedelijke integriteitsincidenten gemeld. Dit is een lichte stijging ten opzichte van 2016, toen 31 incidenten werden gemeld. Eind 2017 stonden nog 5 zaken uit 2017 open als gevolg van nog lopend disciplinair, dan wel strafrechtelijk onderzoek. De meeste meldingen in 2017 hadden te maken met oneigenlijk gebruik van dienstmiddelen en overtreding van interne regels. 

In 2017 zijn in totaal 41 onderzochte zaken, afkomstig uit 2017 en de jaren daarvoor, tot een (disciplinaire) afronding gekomen. Gedurende 2017 zijn 9 zaken uit 2016 afgedaan, en drie lang lopende complexe zaken uit 2014 en 2015. In 31 gevallen werd er daadwerkelijk een integriteitschending geconstateerd. Hiervan zijn 16 zaken disciplinair afgedaan, waarbij in 8 gevallen de (tijdelijke) aanstelling (voorwaardelijk) werd ontbonden (waarvan 3 keer een ontbinding van het stagecontract en 4 keer de vroegtijdige ontbinding van het tijdelijke contract).  In 6 gevallen werd er een schriftelijk berisping gegeven. In 2 gevallen werd er een financiële maatregel opgelegd. In de overige 15 gevallen volgde een ambtelijke afdoening  zoals een gesprek en/of een (schriftelijke) waarschuwing.