Taskforce Underground Banking

‘Hoe wordt het misdrijf in jouw zaak gefinancierd?’

Klant: ‘Ik heb een pick up voor twee miljoen euro. Ik wil het in tweeën splitsen, voor de veiligheid. Twee verschillende koeriers, ze mogen het niet weten. Allebei zelfde plek. Een auto om 12.00 uur, een auto om 12.10 uur.’

KKY: ‘Ik maak het verschil 30 minuten. Dan kruisen ze elkaar niet. Eentje om 12.00 uur, eentje om 12.30. Dat is veiliger.’

Kort na deze chat, gevoerd via een versleutelde berichtenservice, stuurt gebruiker ‘KKY’ twee geldkoeriers op pad. In eerste instantie rijden zij in een globaal opgegeven richting. De exacte locatie van de geldoverdracht ontvangen zij pas op het laatste moment. Om 12.00 uur precies meldt de eerste koerier zich in een onopvallend bedrijfsbusje op het parkeerterrein van een restaurant in Blaricum, waar hij een grote tas gevuld met bankbiljetten in ontvangst neemt van een voor hem onbekend persoon. Een half uur later doet een tweede koerier hetzelfde. Beide koeriers rijden daarna met het ontvangen geld naar een safehouse, waarvandaan ze contact opnemen met ‘KKY’.

Koerier: ‘Ha vriend, net gearriveerd. Ik ben veilig. Ga nu het geld tellen.’

Het is moeilijk voor te stellen maar vrijwel dagelijks wisselen tassen vol bankbiljetten, op parkeerplaatsen en andere openbare plekken in Nederland, op een dergelijke manier van eigenaar. De transacties zijn een onderdeel van een systeem dat crimineel ondergronds bankieren (zie kader) wordt genoemd. Een systeem waarmee naar schatting zo’n drie kwart van alle internationale drugshandel – maar ook veel andere vormen van zware criminaliteit – wordt gefinancierd. Als ondergronds bankier weet ‘KKY’ jarenlang onder de radar te blijven, totdat hij in 2020 gebruik gaat maken van ANOM, een versleutelde berichtenservice die heimelijk door de FBI werd ontwikkeld en waarbij rechercheurs ongezien live konden meelezen met de berichten van gebruikers. Mede als gevolg daarvan werden de voorbije jaren meerdere geldkoeriers gepakt en veroordeeld, ook die van ‘KKY’, maar zelf wist de bankier zijn werkelijke identiteit lang verborgen te houden.

Een half miljard in cash

Totdat twee mannen in gele hesjes hem op 31 mei 2023 in zijn woonplaats Athene met handgebaren tot stoppen manen. Een verkeerscontrole? Met tegenzin knijpt KKY in de remmen van zijn Harley-Davidson. Maar een verkeerscontrole is het niet. Zodra hij stilstaat wordt hij door de mannen hardhandig in zijn nek gegrepen, van zijn motor getrokken en in de boeien geslagen.

Twee maanden zit hij in een Griekse cel, waarna hij wordt overgeleverd aan Nederland, waar men er in geslaagd is zijn werkelijke identiteit te achterhalen. Thanas B. – een 53-jarige Griek van Albanese komaf – is er gloeiend bij. Na een onderzoek dat onder leiding stond van zaaksofficier Christine Goedegebuure van het Landelijk Parket (LP) werd hij afgelopen september door de rechtbank Rotterdam tot zeven jaar cel veroordeeld voor ondergronds bankieren op zeer grote schaal. Door koeriers die hij rekruteerde en aanstuurde, werd in slechts acht maanden tijd 246.130.620 euro opgehaald (‘gepickt’) en 247.830.600 euro weggebracht (‘gekickt’). Samen goed voor een half miljard aan crimineel geld. In cash.

De veroordeling van Thanas B. komt voort uit de systeemaanpak van de Taskforce Underground Banking (TFUB), een samenwerkingsverband van politie (Eenheid Landelijke Opsporing & Interventies van de politie) en OM (LP) dat in 2021 is opgericht. Het voornaamste doel van de taskforce is het verstoren van ondergrondse bankiersnetwerken door het initiëren van gerichte onderzoeken en het samenbrengen van de juiste expertises. Drie leden van de taskforce hebben zich vandaag verzameld op de zesde verdieping van het LP in Rotterdam: officier van justitie Kitty van den Brand (LP), die de afgelopen jaren namens het OM projectleider van de taskforce was; officier van justitie Peter Huttenhuis (LP) die het stokje per 1 november van haar overnam; en Robin de Jager, teamchef Thematische Opsporing Financieel Economische Criminaliteit bij de Eenheid Landelijke Opsporing & Interventies van de politie.

“In het crimineel ondergronds bankieren gaan vele miljarden aan crimineel geld om,” zegt Huttenhuis. “Alleen al in Nederland. Dat betekent dat er dagelijks miljoenen euro’s in cash door het land worden gereden. Dat geld is van essentieel belang voor criminelen en voor het plegen van zware misdrijven. In het verleden hebben we ons vooral gericht op de kerels en de kilo’s. Nu kijken we daarnaast ook veel meer naar mogelijkheden om de financiering van criminele activiteiten fundamenteel te verstoren. Daarom is de taskforce opgericht. Zonder geld geen georganiseerde misdaad.”

Van den Brand: “Het is een extra front. Door ook de financieringskant structureel mee te nemen in je aanpak wordt je systeemaanpak van de zwaar georganiseerde criminaliteit completer. Bij de oprichting van de taskforce hebben we ons daarom nadrukkelijk voorgenomen om met langdurige focus naar die bankiersnetwerken te kijken en daar ook de regie op te voeren.”

De Jager vult aan: “Het is geen niche. Het hele spectrum aan zware misdrijven gaat gepaard met criminele geldstromen. Ondergronds bankieren raakt dus aan heel veel, zo niet aan alle vormen van zware criminaliteit. Dat betekent dat vrijwel elke rechercheur en vrijwel elke officier, wat je expertise ook is, kan bijdragen aan de aanpak hiervan.”

De TFUB is geen op zichzelf staande onderzoekclub, maar fungeert meer als een command and control center. In lopende onderzoeken naar bijvoorbeeld geldkoeriers wordt gezocht naar aanknopingspunten die mogelijk kunnen leiden naar spelers hogerop in de organisatie. Informatie en inzichten die daaruit voortkomen kunnen vervolgens leiden tot een nieuw onderzoek waar een tactisch team in opdracht van de taskforce zijn tanden in kan zetten. Zo ging het ook bij Thanas B., alias ‘De Griek’. Met hem sloeg de taskforce de grootste vis tot nu toe aan de haak.

In het systeem van crimineel ondergronds bankieren zijn, naast de criminele klant, grofweg drie rollen te onderscheiden: de koerier die het geld ophaalt en wegbrengt, de bankier die hem aanstuurt, en de broker: iemand met een internationaal netwerk die de opdrachten van criminele organisaties uitzet bij ondergrondse bankiers wereldwijd. In de praktijk zijn die rollen vaak fluïde. Zo kan een koerier doorgroeien en na verloop van tijd ook een bankiersrol gaan vervullen, en kunnen bankiers ook deels als broker fungeren.

“Thanas B. was een bankier, maar hij opereerde daarnaast ook als broker,” zegt De Jager. “Daarmee was hij precies het soort speler waar we ons met de taskforce op richten. Koeriers zijn vaak betrekkelijk eenvoudig te vervangen, maar een bankier of broker niet. Het opbouwen van een internationaal crimineel netwerk, het winnen van vertrouwen, dat kost tijd. Door zo iemand als Thanas B. uit het systeem te trekken, doe je echt aan criminele kapitaalvernietiging. Dat hebben we vanuit het Team Criminele Inlichtingen al meerdere keren bevestigd gekregen. Dan horen we dat er in de onderwereld, als gevolg van zo’n aanhouding, flink wordt geklaagd door criminelen die hun geld niet meer kwijt kunnen, waardoor ze geen nieuwe investeringen kunnen doen in bijvoorbeeld een partij cocaïne in Zuid- Amerika. Anderen klagen dat zij hun geld maar niet krijgen. Dat is het effect dat je wilt bereiken.”

Blauwdruk van het systeem

Thanas B. was de grootste, maar zeker niet de enige ondergrondse bankier die de afgelopen jaren door justitie werd ontmaskerd. In april van dit jaar werd een Rotterdammer aangehouden op verdenking van ondergronds bankieren. Daarbij zou het gaan om een bedrag van ruim 45 miljoen. Ook in Amsterdam en Eindhoven liepen bankiers tegen de lamp. De leden van de taskforce durven de stelling wel aan dat sinds de oprichting van de TFUB ook de persoon boven de geldkoerier steeds vaker wordt gepakt. Het kraken van versleutelde communicatieplatforms als EnnetCom, Encro en SKY hielp daar uiteraard bij.

“Dankzij die data kregen we zicht op de belangrijkste netwerken en hoe die met elkaar samenhingen,” vertelt Van den Brand. “Maar het vormde ook een bevestiging van wat we in de praktijk al zagen. Namelijk dat het systeem inderdaad zo werkt, met koeriers die op afstand worden aangestuurd door een bankier, en dat het geld niet wordt geïnvesteerd in de bovenwereld, maar vooral wordt gebruikt voor de financiering van nieuwe criminele activiteiten. Daarmee kregen we een soort blauwdruk van het systeem van ondergronds bankieren.”

“Dat is ook de reden dat we dit als LP samen met LO&I (Eenheid Landelijke Opsporing en Interventies, red.) naar ons toe hebben getrokken,” zegt Huttenhuis. “Bij onderzoek naar criminele geldstromen denk je misschien eerder aan het Functioneel Parket, maar daar is men vooral bezig met criminele geldstromen die hun weg naar de bovenwereld zoeken. Dit is wezenlijk anders: dit gaat om ondergronds geld dat ook ondergronds blijft. Dat vereist een andere expertise. Waar mogelijk vinden en versterken LP en FP elkaar vanzelfsprekend.”

De Jager: “Het feit dat het geld ondergronds blijft is ook wat de bestrijding ervan lastig maakt. Het wordt gebruikt voor internationale transacties, maar het gaat niet fysiek de grens over. Eigenlijk werkt het net als bij Western Union. Als je daar met honderd euro binnenstapt, kan een familielid in bijvoorbeeld Suriname een paar minuten later datzelfde bedrag al opnemen. Niet dezelfde biljetten, maar wel hetzelfde bedrag. Zo werkt het bij ondergronds bankieren ook. Bovendien vallen de enorme hoeveelheden cash die worden verplaatst niet één op één te linken aan partijen drugs die de oceaan oversteken. Bankiers en koeriers weten dondersgoed dat ze fout bezig zijn, maar welk drugstransport of ander misdrijf ze met hun diensten precies faciliteren, dat weten ze niet. En dat hoeven ze ook niet te weten. Die pakken gewoon hun commissie en stellen verder geen vragen.”

“Een andere complicerende factor is de snelheid waarmee het criminele geld rouleert,” zegt Huttenhuis. “Dat zagen we ook in het onderzoek naar Thanas B. Hij had twee safehouses waar zijn koeriers het geld naartoe brachten en telden. Als je kijkt naar de enorme hoeveelheid cash die in acht maanden tijd werd verplaatst – een half miljard euro – dan zou je verwachten dat wij daar een flinke som geld hebben aangetroffen. Dat was niet zo. Al met al is er ruim een miljoen in beslag genomen. Dat is relatief weinig. Met andere woorden: alles wat binnenkwam, ging er ook vliegensvlug weer uit. Er was nauwelijks voorraad. Dan moet je je zaken wel echt goed geregeld hebben. En dat had ie ook. Ik vond de professionaliteit waarmee hij zijn organisatie runde, behoorlijk indrukwekkend.”

“Dat was ook het bijzondere van dit onderzoek,” zegt Van den Brand. “Vaak zien we slechts een deel van het proces, hier kregen we een veel completer beeld. Van het werven, het instrueren en het inwerken van de koeriers, tot de werkschema’s, de commissies die werden gerekend, de stashlocaties, noem het allemaal maar op.”

Tokens en verborgen ruimtes

Ook werd er tijdens het onderzoek een vorm van administratie gevonden. Zoals in veel soortgelijke zaken was die volledig gecodeerd en versleuteld. Er stond geen traceerbaar telefoonnummer of adres in. Laat staan een naam. Wat er wel in stond: tokennummers. Tokennummers zijn de unieke serienummers van bankbiljetten die bij ondergrondse transacties worden gebruikt ter identificatie. De direct betrokkenen bij zo’n geldoverdracht kennen elkaar niet en willen dat ook graag zo houden. Om zeker te weten dat de tas geld aan de juiste persoon wordt overhandigd, wordt daarom een foto van een bankbiljet gedeeld. Door bij de ontmoeting exact dat bankbiljet te tonen, met dat unieke serienummer, weet degene die het geld afgeeft dat hij de juiste ontvanger voor zich heeft.

“Daarbij gaat het altijd om kleine coupures, meestal briefjes van vijf euro,” weet De Jager. “Die worden namelijk niet vervalst. Dat is financieel niet interessant.”

“Of om buitenlandse valuta,” vult Van den Brand hem aan. “Ik heb onderzoeken gedraaid waarbij we bijvoorbeeld een hele verzameling Chinese yen, Turkse lira of Thaise bath aantroffen in de middenconsole van een auto. Geld van relatief weinig waarde. Als je niet beter wist dan zou je daar je schouders over ophalen en er verder geen aandacht aan besteden, maar dat zijn dus wel signalen die duiden op betrokkenheid bij ondergronds bankieren.”

“Net zoals halve bankbiljetten,” zegt De Jager. “Ook dat is een indicatie. Na zo’n overdracht wordt het biljet namelijk verscheurd, zodat het niet nog eens gebruikt kan worden. Collega’s die zoiets in een onderzoek tegenkomen: meld het bij ons. Wij hebben bij de politie heel veel data. Misschien komen wij met zo’n tokennummer wel uit bij een andere telefoon waar datzelfde nummer in voorkomt, en kunnen we daarmee een verband leggen en zaken aan elkaar koppelen. Dat helpt.”

Huttenhuis zit ondertussen al een tijdje instemmend te knikken. “Ondergronds bankieren – het woord zegt het al – is voor buitenstaanders nauwelijks zichtbaar. Toch zijn de signalen er vaak wel. Zeker in strafrechtelijke onderzoeken. Wat wij als taskforce graag willen is dat we daar met z’n allen nóg alerter op worden. Ook in onderzoeken waarin het om heel andere zaken draait. Tref je ergens zo’n token aan, lege sealbags, een geldtelmachine, meld het dan bij ons. Hetzelfde geldt voor verborgen ruimtes in auto’s, woningen en bedrijfspanden. Ook al zijn ze leeg. Zo’n ruimte is er niet voor niets.”

Van den Brand: “Of telefoons met rare gecodeerde aantekeningen en codes. Denk dan niet: het is niet relevant voor mijn onderzoek, ik heb mijn verdachte te pakken. Deel die informatie met ons, want misschien is het een puzzelstukje waar je in je eigen onderzoek niets mee kunt, maar dat wel perfect past in de puzzel die wij hier bij de taskforce aan het leggen zijn.”

“Je hoort ook wel van die verhalen van een groenteboer die het slachtoffer wordt van een gewapende overval,” zegt De Jager. “Dat vinden we dan gek. Zal wel een vergissing zijn. Waarom zou je een eenvoudige groenteboer overvallen? Maar denk eens een stap verder. Is het wel een eenvoudige groenteboer? Of doet zijn winkel misschien dienst als stash-locatie?”

“Maar ook als er geen signalen zijn,” zegt Huttenhuis. “Stel bij elk onderzoek standaard de vraag: hoe wordt het misdrijf in mijn zaak gefinancierd? Richt je ook op de cashflow. Als je daar het mes in zet, raak je de levensader van zo’n organisatie.”

In de zaak tegen Thanas B. gingen zowel de verdachte als het OM in hoger beroep. Wanneer dat dient is nog onbekend.