'Het geweld tegen ME'ers was onze drijfveer op zitting'

Rellen rond een Eritrees feest

Uitgebrande autowrakken, honderden brokken steen, gebroken glas, zwartgeblakerde gevels. De Fruitweg in Den Haag biedt op zondagochtend een trieste aanblik. Her en der liggen nog stokken en ijzeren staven. De pers wordt aangetrokken door het fotogenieke karkas van een uitgebrande touringcar. Met die touringcar zijn de middag ervoor bezoekers naar het evenement in Den Haag gebracht. Maar het is diezelfde touringcar die onbedoeld ook tegenstanders naar de zorgvuldig geheim gehouden locatie leidde. “Dat had ik echt niet voorzien,” blikt officier van justitie Mike Visser terug. “Dat ze zo georganiseerd waren. Vanuit heel het land achtervolgden ze touringcars om die locatie te achterhalen.” De tegenstanders waren op een missie die zaterdag.

Dreiging

Dat de bijeenkomst voor spanningen zorgt, is dan al enige dagen bekend. Op woensdag kondigt de organisatie hun bijeenkomst aan bij de gemeente en politie, en vertelt daar meteen bij dat tegenstanders hen bedreigen. Online is een filmpje verschenen waarin tegenstanders oproepen om tegen de bijeenkomst ‘te strijden’. ‘Het gaat niet gebeuren,’ klinkt het. ‘Iedereen in Nederland moet klaarstaan. Ik roep jullie op om deze festiviteiten te blokkeren.’

Onder leiding van Visser start de politie een onderzoek naar het filmpje. “Het was een Tiktok-livestream,” weet hij nog, “en uit dat filmpje bleek wel dat ze nog niet wisten waar de bijeenkomst zou zijn. Die locatie was door de organisatie geheim gehouden.”

Toch gaat er een duidelijke dreiging van uit. Op vrijdagavond wordt de host van de livestream aangehouden voor opruiing tot geweld. Daarmee is in ieder geval een belangrijke onruststoker van de straat. Het filmpje is verder een bevestiging voor de dreigingsinschatting die de politie heeft gemaakt. Er staat een sectie ME paraat, voor het geval de twee groepen Eritreeërs uit elkaar gehouden moeten worden.

Escalatie

In de loop van de zaterdag wordt duidelijk dat de angel er nog niet uit is. Vanuit verschillende bussen, die onderweg zijn naar het evenement, wordt gemeld dat ze schijnbaar worden achtervolgd. De politie is waakzaam rond het zalencentrum. Terwijl daar aan het eind van de middag de bussen beginnen te arriveren, verschijnen op straat ook steeds meer groepjes mannen met opvallende lichtblauwe shirts en sjaaltjes: tegenstanders van het regime. Ze hangen maar wat rond en worden door de politie weggestuurd. De ME komt ter plaatse om tegenstanders op afstand te houden.

Als rond 17.15 uur twee politiebikers van hun fiets worden getrokken, slaat de vlam in de pan. De ME haast zich om de twee agenten te ontzetten uit hun benarde situatie. De relschoppers proberen het zalencentrum te bestormen. De linie ME – inmiddels met helmen op en schilden voor – die het zalencentrum beschermt, wordt hevig bekogeld met stenen. Meerdere keren drukken ze met charges de relschoppers terug.

Al snel wordt duidelijk dat er deze avond iets unieks aan de hand is. Het gebruikelijke effect van de ME-charge blijft uit: waar mensen normaal vluchten, komen deze relschoppers steeds terug. De ME is gewend om twee groepen die het op elkaar gemunt hebben uit elkaar te houden, maar nu hebben de relschoppers het gemunt op hén. Al het geweld is gericht tegen de politie.

Ruim drie uur lang moet de politie zich met hand en tand verdedigen.

Regen van stenen

Thuis volgt officier van justitie Mike Visser het nieuws. En parketsecretaris Matthijs Gommers, met wie hij het onderzoek deed naar het opruiende filmpje, ziet beelden verschijnen op social media. “We zagen hoe het uit de hand liep,” blikt Gommers terug. “Dus toen mijn teamleider belde, wist ik wel waarvoor.”

Een collega van hen is dan al aan de slag om samen met de politie de ongeregeldheden te beteugelen. Maar de rellen zijn zo heftig dat er nu ook een TGO is opgestart, een Team Grootschalige Opsporing. Een TGO is er voor complexe onderzoeken, vaak levensdelicten. In dit geval richt het team zich op het identificeren en vervolgen van de zwaarste geweldsplegers. Visser en Gommers voegen zich zo snel ze kunnen bij het rechercheteam.

Ondertussen staat de ME bij het zalencentrum nog steeds in de vuurlinie. Het geweld dat tegen de politie wordt gebruikt is ongekend. De ME probeert er alles aan te doen om te voorkomen dat de relschoppers het zalencentrum binnendringen. Op de beelden is te zien dat ME-bussen op de relschoppers af rijden en rondjes blijven maken om ze op afstand te houden. “De ME’ers konden niet eens uitstappen,” herinnert Visser zich, “zo hevig werden ze bekogeld als ze dat probeerden. Hele stoepen waren leeggeroofd en de tegels lagen kapotgeslagen overal door de straat verspreid.”

Auto’s van omwonenden worden als barricade de straat op geduwd, om de ME-bussen tegen te houden. Een van de touringcars wordt in brand gezet en ook twee politievoertuigen gaan in vlammen op. Daarvan staat er een zo dicht bij de gevel van het zalencentrum dat de brand dreigt over te slaan. Binnen zijn dan zo’n 1.500 mensen aanwezig, want naast het Eritrese evenement waren ook nog een bruiloft en een ander feest aan de gang. De brandweer wordt meteen hevig bekogeld met stenen wanneer ze bij het zalencentrum proberen te komen om te blussen. Bezoekers doen er daarom zelf alles aan om te voorkomen dat het vuur naar binnen slaat. Meerdere mensen raken binnen onwel door de warmte en rook.

De inzet van traangas houdt de relschoppers ook niet tegen. “Ervaren ME’ers spreken over geweld dat ze niet eerder hebben meegemaakt,” aldus Visser. “Vooral de vechtbereidheid en het ogenschijnlijke gebrek aan angst bij de relschoppers viel hen op.” Als de relschoppers rond 20.30 uur eindelijk afdruipen, zijn honderdvijftig ME’ers op de been. Bijna dertig van hen zijn gewond geraakt.

Plan B

Het toont volgens Visser en Gommers aan wat die avond het doel was van de relschoppers: het evenement mocht niet doorgaan. En als de overheid daar niet  voor zorgde, zouden ze het zelf wel doen. ‘Plan B’ werd dat genoemd, zo leerden ze in de loop van het onderzoek.

“Eerst benaderen ze een zalencentrum of de lokale autoriteiten met het verzoek om een evenement te weigeren, dat is plan A,” legt Visser uit. “Als daaraan geen gehoor wordt gegeven, wordt overgegaan tot plan B. Dan worden er tegenstanders gemobiliseerd om op te trekken naar de locatie waar de bijeenkomst wordt gehouden.”

Het gaat die avond in februari als een lopend vuurtje: zodra de locatie in Den Haag bekend is wordt die via appgroepen verspreid en vanuit alle hoeken van het land spoedt men zich vervolgens naar het zalencentrum. Onder geparkeerde auto’s worden ondertussen stokken, een hockeystick en metalen staven verstopt. Binnen anderhalf uur staat op de Fruitweg een groep van driehonderd man tegenover de politie, klaar om te vechten. Omdat de overheid in hun ogen ‘de vijand’ beschermt.

In een video laat een van de voormannen er geen twijfel over bestaan: ‘Ons gevecht is met de politie, die beschermt hen. Met de politie hebben we niets te discussiëren. Plan B gebruikt geweld als Plan A is mislukt.’

“Het was echt goed georganiseerd,” blikt Gommers terug. “Dat had niemand voorzien. Dat ze zo goed met elkaar in contact stonden, professioneel gestructureerd.”

Krioelende menigte

Voor het TGO-team is het nu de vraag waar te beginnen. De Fruitweg is een puinhoop, maar van de honderden relschoppers ontbreekt ieder spoor. In de eerste minuten waren drie of vier aanhoudingen verricht, weet Visser nog, maar daarna stond de ME zo onder druk dat overleven belangrijker werd dan aanhouden.

“We zijn begonnen met nummerplaatherkenning,” gaat Visser verder. “Kentekens van auto’s die de touringcars hadden achtervolgd en kentekens die bekend waren van eerdere incidenten rond Eritrese bijeenkomsten werden in het systeem gezet. Zo kon in Geldermalsen nog een auto aan de kant worden gezet waarin de politie een stok met spijkers aantrof en een kettingslot. De vijf inzittenden werden aangehouden.”

Daarna zijn ze vooral afhankelijk van camerabeelden. Wekenlang hebben beeldspecialisten die zitten bekijken. “Het was een krioelende menigte,” herinnert Gommers zich, “en daarin wil je dan individuen volgen. Gelukkig voor ons hadden sommigen wel een felrode jas, of gele schoenen, of een opvallend kapsel. Dan kon je ze herkennen en volgen.”

Selectief

Visser is een maand na de rellen bij een bijeenkomst van de politie waar ME’ers samen terugblikken op de avond die ze hadden beleefd. “Hun onmacht voelde je heel duidelijk. Dat ze niets konden doen, door de grote mate van geweld die op ze werd losgelaten en omdat ze zelf lange tijd met zo weinig waren. Dat frustreerde hen enorm.”

Het sentiment is duidelijk: het OM gaat toch wel al die relschoppers vervolgen? “Toen moesten we een boodschap verkopen die niet goed viel. We kónden ze nooit allemaal vervolgen.”

Het identificeren van de relschoppers is een tijdrovende en ingewikkelde klus. Ook Opsporing Verzocht en het regionale opsporingsprogramma Team West worden daartoe een aantal keren ingezet. Uiteindelijk worden er 35 van de ongeveer 300 relschoppers vervolgd. (van één minderjarige moet de zaak nog worden afgedaan) “We moesten selectief zijn,” erkent Visser, “en de ergste relschoppers zijn opgespoord.”

Snel op zitting

De grootste zorg is dan om de zaken zo snel mogelijk op zitting te krijgen. Visser legt contact met de rechter-commissaris en later met de voorzitter van de rechtbank, om ze te waarschuwen dat er een vloedgolf aan verdachten aankomt en om te overleggen hoe ze die strafzaken kunnen verwerken. “Deze zaak moet je niet pas over twee jaar op zitting hebben. Dan blijft er niets van over en kun je ook geen boodschap meer uitdragen.”

Een grote uitdaging zijn de 115 slachtoffers in deze zaak. Gommers: “We hebben veel hulp gehad om die allemaal in te voeren in het systeem, maar later ook met het oproepen van tolken, het uitsturen van dagvaardingen. Het was best een puzzel, maar daarin was de samenwerking met verschillende afdelingen heel goed. Zo is het uiteindelijk gelukt.”

De verdachten komen verdeeld over vier zittingen voor de rechter, de laatsten in februari 2025, een jaar na de rellen. Eén verdachte wordt vrijgesproken, de andere 34 gaan zonder uitzondering enkele maanden de gevangenis in. De belangrijkste opruier (die van het ‘ons gevecht is met de politie’-filmpje) zelfs voor vier jaar.

Er voegen zich uiteindelijk 87 slachtoffers als benadeelde partij in het strafproces. “En de rechtbank heeft bij de meeste verdachten de volledige gevorderde schade van ruim 7,5 ton toegewezen,” zegt Gommers tevreden. “Hoofdelijk, waardoor dus iedere verdachte ervoor opdraait, ongeacht hun aandeel. En ook dat was voor ons belangrijk, genoegdoening voor de slachtoffers.”

Geen spandoeken

Of ze de emoties van de relschoppers begrijpen, daar moeten de officier van justitie en de parketsecretaris even over nadenken. “Kijk,” begint Gommers dan, “het is voorstelbaar dat ze willen opkomen voor hun familie in Eritrea. Die wordt in hun ogen groot onrecht aangedaan door het regime. Maar de manier waarop ze dat tot uiting hebben gebracht is natuurlijk helemaal fout.”

“Door de verdachten werd geregeld verklaard dat ze vreedzaam wilden demonstreren,” zegt Visser, “en dat ze werden meegesleurd in de emotie toen het eenmaal mis liep. Maar er is bij niemand een spandoek aangetroffen hoor.” Gommers vult aan: “Wel stokken, en latten met spijkers.”

Op elk van de zittingen toont Visser een compilatie van de camerabeelden, om iedereen te doordringen van de heftigheid van de rellen. Hij wordt er zelf elke keer weer stil van. “De ME kwam op voor de mensen in het zalencentrum en kwam zelf in de vuurlinie. Sommigen hebben op het punt gestaan hun wapen te gebruiken. Ik realiseerde me al direct op die avond: voor hen ga ik straks naar zitting.”