'Zelf apotheker spelen is levensgevaarlijk'

De illegale handel in medicijnen groeit

'Geenszins mag uw vonnis uitstralen dat de calculerende anabolenhandelaar straks denkt: voor zo'n straf ga ik er niet mee stoppen.'

Het is een opvallende zin in het omvangrijke requisitoir dat officier van justitie Anne de Leeuw van parket Noord-Holland op 16 juni voordraagt in de rechtbank. Alsof ze vreest dat de zaak, waarvan de behandeling zes dagen in beslag zal nemen, uiteindelijk met een sisser zal aflopen, anders dan met de 45 maanden onvoorwaardelijke celstraf die zij tegen de hoofdverdachte eist.

“We hadden een ijzersterk dossier, daar twijfelde ik niet aan,” zegt De Leeuw terugblikkend op de zaak. “Toch wilde ik dit gezegd hebben. Ten eerste: in dit onderzoek draait het om de illegale handel in zelfgemaakte en andere medicijnen. Dat is niet het soort zaak dat de rechter aan de lopende band krijgt voorgelegd. Als het gaat om de strafmaat is er, anders dan bijvoorbeeld bij drugszaken, niet echt een duidelijk referentiekader. Terwijl dit heel ernstige feiten betreft die de volksgezondheid serieus bedreigen. Niet minder dan drugsfeiten. Bovendien ging het hier niet alleen om de handel in anabolen. Er werd ook volop gehandeld in opiaten, zoals temazepam, oxazepam en andere zware en verslavende pijnstillers. Ook zelf gefabriceerd en op grote schaal online verkocht aan iedereen die het maar wilde hebben. De omzet was fors. En ten tweede: met acht verdachten was dit een omvangrijke zaak. Dat vergt tijd. Niet alleen om het onderzoek goed en zorgvuldig te kunnen doen, maar ook om allerlei praktische en agenda-technische redenen. Vervolgens komt de redelijke termijn in het geding. En we weten allemaal hoe het dan gaat: dat werkt over het algemeen strafmatigend. Vaak terecht, maar wat mij betreft niet in dit geval.”

Liquid filling machines

De zaak komt aan het rollen wanneer de Douane in 2019 op Schiphol, uit de enorme stroom aan e-commerce goederen, twee zogenaamde liquid filling machines vist. Apparatuur die gebruikt wordt bij de productie van bepaalde vormen van medicijnen, waaronder anabolen. Op zich zijn de machines niet illegaal, maar het adres waarnaar de machines op weg zijn, maakt ze wel verdacht. Eerder onderschepte de Douane al meerdere pakketjes bestemd voor dezelfde ontvanger. Pakketjes die, anders dan de invoeringspapieren vermeldden, grondstoffen bevatten die veelal in medicijnen worden verwerkt. De geadresseerde had naar aanleiding daarvan al meerdere brieven van de Douane ontvangen waarin hem gevraagd werd hierover een verklaring af te leggen, maar daarop was nooit gereageerd, waarna de inhoud van de pakketjes was vernietigd. Nu waren er dus twee liquid filling machines naar hetzelfde adres onderweg… Eén en één is twee, denkt men bij de Douane, die de informatie direct doorspeelt naar de collega’s van de FIOD op de luchthaven.

“Dit leek bij uitstek een kans om een illegaal medicijnenlab op te rollen,” zegt een projectleider van de FIOD (naam bij de redactie bekend). “Mits we snel zouden handelen. Op het moment dat je die apparatuur zonder opgaaf van reden een paar weken of maanden vasthoudt, begint de beoogde ontvanger onraad te ruiken. Dan is je kans verkeken.”

Besloten wordt om zo snel mogelijk een aantal bakens onzichtbaar in de machines in te bouwen, om ze zo op afstand te kunnen volgen tot op de plek waar ze uiteindelijk in gebruik zouden worden genomen. De plek waar zich het lab moest bevinden.

“Het plan was goed, maar helaas liet de techniek ons in de steek,” lacht de FIOD-projectleider schamper. “Kort samengevat: we raakten het contact met de bakens kwijt. Een flinke tegenvaller. Daarmee liep ons onderzoek vast. Natuurlijk hadden we een adres waar we simpelweg konden aanbellen, maar daar zouden we naar alle waarschijnlijkheid niet het gezochte lab aantreffen. En daar was het ons nou juist om te doen: de hele productielijn ontmantelen en zoveel mogelijk zicht krijgen op de organisatie erachter. Op zo'n moment moet je dus je verlies nemen en wachten op een volgende kans.”

Die kans laat niet lang op zich wachten: al snel ontvangt de FIOD aanvullende informatie van het Team Criminele Inlichtingen over de verdachte die men op de korrel heeft. Samen met een van zijn broers zou hij een tweetal websites runnen waarop tientallen verschillende soorten anabolen werden aangeboden, maar ook meerdere geneesmiddelen met werkzame stoffen die voorkomen op lijst I en II van de Opiumwet. Middelen als diazepam, oxazepam, temazepam en ritalin.

“Daarmee hadden we een nieuwe ingang,” vertelt de FIOD-projectleider. “Vervolgens zijn we ons gaan voordoen als klant en hebben we een aantal pseudokopen gedaan om te kijken of de aangeboden producten ook daadwerkelijk geleverd werden. Dat werden ze. Daarna zijn we op een aantal locaties gaan observeren, en zijn er ook andere opsporingsmiddelen ingezet om de organisatie in beeld te brengen.”

Gaandeweg het onderzoek duiken er steeds meer websites op die door de organisatie worden gerund om de illegale koopwaar aan de man te brengen. Websites met weinig verhullende namen die zonder omwegen op de handel in anabolen duiden, maar ook websites met onschuldiger ogende namen als geneesmiddelenonline.com. Ook brengt het onderzoeksteam van de FIOD de verschillende geldstromen in kaart. Sommige betalingen worden gedaan door contant geld in een discrete enveloppe naar een postbus te sturen. Andere transacties vinden plaats middels overschrijvingen naar zo’n twintig verschillende Bunq-rekeningen en rekeningen van de in Dubai gevestigde Mashreq bank. Ook bieden de websites de mogelijkheid om bestellingen met cryptovaluta te betalen. De totale omzet, zo berekent men bij de FIOD, moet in de miljoenen lopen.

Van fabrikant tot koerier

Op 5 oktober 2021 vindt de actiedag plaats, waarbij meerdere bedrijfspanden, woningen, postbussen en auto’s worden doorzocht. De oogst liegt er niet om: vele tienduizenden pillen (veelal met het stempel ‘MG’, het vermoedelijk zelfgemaakte huismerk van de organisatie), dozen vol injectiespuiten, stapels verpakkingsmateriaal, rollen vol labels, een aanzienlijke hoeveelheid contant geld, en een verzameling apparatuur en instrumenten, waaronder een ketel met compressor, een poedervulmachine, magneetmixers, grammenweegschalen, vacuümpompen en een liquid filling machine (waarmee ook het vermiste baken weer boven water is). Tijdens de actiedag en in de periode erna worden acht personen aangehouden, onder wie de 44-jarige hoofdverdachte Joey C., zijn levenspartner, twee van zijn broers, en een oom van hem.  

De Leeuw: “Dit is wat je wilt: zo’n hele organisatie oprollen. Van de fabrikant tot de koerier en de afdeling administratie; we hebben ze allemaal aangehouden. Dit zijn misschien geen zaken die dagelijks het nieuws halen, maar de illegale productie van medicijnen, en de handel erin, vormen in ons land een groeiend probleem en een ernstig gevaar voor de volksgezondheid. De afgelopen jaren zien we een flinke toename. Zeker waar het de handel in anabolen betreft. Vermoedelijk hangt dat samen met de toenemende focus op het uiterlijk, zeker onder jongeren. Aangejaagd door populaire influencers via social media, gecombineerd met het groeiende aanbod van dit soort producten online en het gemak waarmee het verkrijgbaar is. Het wordt allemaal steeds laagdrempeliger.”

“En van het een komt het ander,” vult de FIOD-projectleider aan. “Anabolengebruik gaat vaak gepaard met het gebruik van andere medicatie. Op het moment dat je anabolen gebruikt, gaan je hormonen enorm tekeer. Om dat te counteren worden vaak zware downers geslikt, zoals slaapmedicatie en pijnstillers. Een andere bekende bijwerking van anabolengebruik is dat je potentie afneemt. Om dat te compenseren wordt bijvoorbeeld Kamagra of Viagra geslikt. Die producten werden door de verdachten dan ook als een soort combipack aangeboden.”

In dit onderzoek staat de Geneesmiddelenwet centraal. Dat is waarschijnlijk geen wet die je als gemiddelde officier wel kunt dromen?

De Leeuw: “Ik in elk geval niet, maar gelukkig hebben we bij het Openbaar Ministerie een aantal heel goede mensen in huis die daar alles van weten. Die heb ik in deze zaak ook regelmatig geraadpleegd. Daarnaast speelt in dit soort zaken de IGJ (Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, red.) een cruciale rol. Met medicijnen is het anders dan met drugs. Om te bepalen of iets onder de Opiumwet valt, wordt gekeken naar de werkende stof in een pil of ander product. Om te bepalen of iets als medicijn moet worden bestempeld, en dus onder de Geneesmiddelenwet valt, gelden andere criteria. Daar gaat het veel meer over de vraag hoe een product wordt aangeboden. Om de uiterlijke verschijningsvorm ervan. Kort door de bocht: als het wordt aangeboden als een geneesmiddel, dan is het voor de wet ook een geneesmiddel, ongeacht de chemische samenstelling ervan. Het beoordelen daarvan gebeurt door de IGJ. Dat is in Nederland de enige instantie die daar de kennis voor heeft. En daar wringt ook gelijk de schoen. De IGJ kampt momenteel met een nijpend tekort aan capaciteit. Zeker in deze tijd, nu deze praktijken een vlucht lijken te nemen, is dat zorgelijk.”

Wat zijn het voor mensen die zich bezighouden met de illegale productie en verkoop van dit soort medicijnen?

Projectleider FIOD: “Voor vrijwel iedereen die zich met dit soort praktijken bezighoudt, is het verdienmodel leidend. Snel veel geld verdienen. En specifieke kennis is er niet voor nodig. Online staan allerlei tooltjes en recepturen waarmee je aan de slag kunt. De benodigde grondstoffen worden vaak in China besteld. Niet eens op het darkweb, maar gewoon bij bekende onlinewinkels als Alibaba. Neem bijvoorbeeld de werkzame stof in anabolen. Voor een kilo daarvan betaal je misschien 100 euro. Vervolgens ga je dat verwerken in een eindproduct waarin hooguit een paar milligram zit. Zo’n blister, een doordrukstrip waar tien of twaalf pilletjes inzitten, wordt vervolgens verkocht voor 40 euro. Tel uit je winst… Bovendien wordt het overtreden van de Geneesmiddelenwet over het algemeen aanzienlijk minder zwaar bestraft dan het overtreden van de Opiumwet.”

De Leeuw: “Ten onrechte dus!”

Projectleider FIOD: “Zeker, maar het is wel de realiteit: de winstmarges zijn groter, de risico’s kleiner.”

In het onderzoek is ook een aantal afnemers gehoord. In hoeverre wisten zij dat het illegale medicijnen betrof?

Projectleider FIOD: “De meesten zullen dat hebben geweten. Op het moment dat je wordt gevraagd te betalen door contant geld naar een postbus te versturen, met de nadrukkelijke instructie om daarbij vooral niet de naam van de website te vermelden, dan lijkt mij dat wel duidelijk. Bovendien kun je anabolen zonder doktersrecept sowieso niet legaal verkrijgen. Hetzelfde geldt voor andere medicijnen die te koop werden aangeboden. Wat veel kopers waarschijnlijk níét wisten was hoe het product dat zij bestelden werd gemaakt. Dat gebeurde vermoedelijk in garageboxen, schuurtjes en loodsen, waar hygiëne waarschijnlijk niet de hoogste prioriteit had. Apparatuur die wij aantroffen was bijvoorbeeld bedekt met poederstof. Na analyse bleek dat een allegaartje te zijn van allerlei verschillende grondstoffen. Dus op het moment dat er een pil werd geslagen van product X, kreeg je er gratis wat restmateriaal bij van product Y en waarschijnlijk nog wel meer.”

De Leeuw: “En je hebt geen idee welk effect die stoffen op elkaar hebben, of op medicatie die je misschien al gebruikt. De verdachten evenmin. Zolang je maar betaalde kon je bestellen wat je wilde. Op die manier zelf apotheker spelen, is spelen met de volksgezondheid. Levensgevaarlijk.”

Projectleider FIOD: “Overigens zijn er in het onderzoek ook legale medicijnen in beslag genomen die door de verdachten illegaal werden verhandeld. Temazepam, oxazepam en andere vaak zeer verslavende middelen. Dat vond ik zelf de meest trieste verhalen die afnemers ons vertelden. De verhalen van mensen die onder behandeling stonden van een arts of huisarts en die middelen een tijd lang op recept hadden verkregen. Tot het op een gegeven moment ophield, en ze andere manieren zochten om hun verslaving te voeden. Van die kwetsbare mensen is hier misbruik gemaakt.”

Redelijke termijn?

In juni 2025 vindt de inhoudelijke behandeling plaats. Behalve de illegale productie van medicijnen, en de onbevoegde handel erin, wordt de verdachten ook witwassen tenlastegelegd. Volgens berekeningen van de FIOD werd er door de verdachten in de tenlastegelegde periode van vijftien maanden voor zo’n 850.000 euro witgewassen. Met het verdiende geld kochten de verdachten onder andere auto’s en vakantiechalets. Half augustus doet de rechtbank Noord-Holland uitspraak. Zeven van de acht verdachten worden schuldig bevonden aan de hen tenlastegelegde feiten. De achtste wordt vrijgesproken. Haar was alleen witwassen tenlastegelegd, maar dat vindt de rechtbank niet bewezen. Hoofdverdachte Joey C. krijgt voor zijn aandeel een onvoorwaardelijke gevangenisstraf opgelegd van 38 maanden. De straffen voor zijn medeverdachten variëren van 27 tot 6 maanden cel. Zijn partner komt er vanaf zonder gevangenisstraf. Wel krijgt zij twee maximale taakstraffen opgelegd van elk 240 uur.

Officier De Leeuw kan zich grotendeels vinden in het vonnis. Op een passage na: ‘De officier van justitie heeft betoogd dat ten aanzien van het onderzoek, gelet op de omvang en complexiteit daarvan, in zowel de onderzoeksfase als de planningsfase, zou moeten worden uitgegaan van een redelijke termijn van drie jaren. De rechtbank volgt de officier van justitie hierin niet.’

Zoals officier De Leeuw vooraf al vreesde vallen de opgelegde straffen als gevolg van het overschrijden van de redelijke termijn dus lager uit. In het geval van hoofdverdachte Joey C. betekent het een strafmatiging van vier maanden.

“Ik ben het daar echt mee oneens,” zegt De Leeuw stellig. “Zo'n omvangrijk dossier zorgvuldig samenstellen kost gewoon tijd. Hetzelfde geldt voor het inplannen van de zitting bij de rechtbank, waarbij je dus te maken hebt met de agenda's van acht advocaten. Probeer dan maar eens een datum te prikken waarop iedereen kan. Dat duurt lang. Er is ook jurisprudentie die zegt: redelijke termijn gaat niet alleen over het onderzoek en de vervolging, het gaat ook over de planning. Ook daarvoor moet in redelijkheid de tijd worden genomen. In een zaak als deze is een redelijke termijn van drie jaar in mijn ogen dus redelijker dan een van twee jaar. Juist de omvang van deze zaak, en de omvang van de organisatie erachter, maakt dat er enorme winsten zijn behaald. En dat de inbreuk op de volksgezondheid zo grootschalig was. In zekere zin wordt die grootschaligheid nu beloond, want het leidt er uiteindelijk toe dat er lager wordt gestraft. Dat klopt niet, maar het is tegelijk een les. We zullen deze zaken slimmer en sneller moeten afdoen. Procesafspraken kunnen daarbij helpen. Helaas was dat in deze zaak geen optie vanwege het grote aantal grotendeels ontkennende verdachten. Ook waren er een paar fundamentele rechtsvragen die we aan de rechter wilden voorleggen.”

Met het vonnis is het laatste woord over de zaak overigens nog niet gezegd. Het merendeel van de verdachten ging tegen de uitspraak in hoger beroep. Bovendien volgt nog een ontnemingszaak.