Educatief ontsnappen

Opportuun laat zich opsluiten in een drugslab

Woensdagmiddag in het Brabantse Etten-Leur. Behoedzaam duwt een jonge gast de zware metalen deur open van een trailer die om onduidelijke redenen al dagen lang, schijnbaar verlaten, op een parkeerplaats staat. Eenmaal binnen in de donkere trailer kijkt de jongen verbaasd om zich heen. Uit zijn broekzak haalt hij zijn telefoon tevoorschijn en opent Whatsapp.

‘Hé gast, weet je nog die vage trailer die we zagen?’

‘Wat is daarmee?’

‘Daar kun je dus in. Deur was open.’

‘Serieus?’

‘Ben er nu. Binnen. Vage shit hier, ouwe.’

‘Wat dan?’

‘Lijkt wel een drugslab of zo.’

‘Wat!?!?’

‘Ik zweer het.’

‘Gast, je moet weg daar man!’

‘Weet ik.’

Precies op dat moment valt de zware metalen deur achter de jongen in het slot. Hoe hard hij ook duwt en trekt, er zit geen beweging meer in. In de trailer klinkt een hoge piep. En nog een. En nog een. Met elke piep tikt een seconde weg.

‘Shit, ik zit opgesloten. Er begint iets te draaien of zo. Volgens mij heb ik iets geactiveerd!’

‘WTF!!!’

‘Ga hulp halen!’

“Klaar voor?”, vraagt de vriendelijke studente die de escaperoom vandaag bemant zodra het introductiefilmpje is afgelopen. We knikken.

“Veel plezier,” zegt ze, terwijl ze een zwart gordijn opzij schuift. “Jullie hebben twintig minuten.” Piep… piep… piep…

Awareness

Naast het traditionele politiewerk, voorlichtingsavonden in de wijken en buitengebieden en schoolbezoeken van wijkagenten, is de escaperoom Drugslab het jongste middel dat door de politie Zeeland-West-Brabant wordt ingezet in de strijd tegen synthetische drugslabs. Hoofddoel ervan is ‘awareness’ creëren en het probleem zichtbaarder maken. Voor politiemensen, voor BOA’s en anderen die beroepsmatig met de problematiek te maken hebben, maar vooral voor gewone burgers. De escaperoom leert hen de signalen herkennen die mogelijk duiden op de aanwezigheid van een synthetisch drugslab in hun omgeving, en wijst hen op de risico’s daarvan.

Het initiatief is afkomstig van drugsbestrijders binnen de politie Zeeland-West-Brabant. In samenwerking met een lokale escaperoom-ontwikkelaar werd dit idee uiteindelijk gerealiseerd. Vlak na de zomer van 2021 werd de mobiele escaperoom Drugslab in gebruik genomen. Eerst in Breda en omstreken, waar hij binnen een maand meer dan duizend bezoekers trok, maar al snel bleek men ook elders in het land interesse te hebben, tot in België aan toe. Vandaag staat hij geparkeerd op het terrein van de plaatselijke brandweerkazerne in Etten- Leur. De animo is zoals gebruikelijk groot. Op markten en braderieën staan de mensen in de rij, maar ook op de doodnormale woensdag waarop Opportuun de escaperoom bezoekt, is elk tijdslot volgeboekt. Van jong tot oud en tot gezinnen met kleine kinderen aan toe. De toegang is uiteraard gratis.

“Eigenlijk is het alles wat we ervan hoopten,” zegt Mathijs Labee van de politie Etten-Leur wanneer we even later, na onze ontsnapping, napraten op het politiebureau. “Met de escaperoom bereiken we op een speelse, laagdrempelige manier precies de doelgroep die we willen bereiken: de mensen die wonen in de haarvaten van de wijken. Afgaand op de reacties opent het mensen echt de ogen. Iedereen kent bijvoorbeeld de geur van hennep. Maar hoe ruikt de productie van XTC? Veel mensen hebben daar geen idee van. In de escaperoom ruik je dat. Die geur is vaak het eerste signaal. Daarnaast worden bezoekers ook op andere signalen gewezen: afgedichte ramen, purschuim in gaten en kieren, bestelbusjes voor de deur.”

“En op de gevaren ervan,” vult zijn collega Eric Passchier, woordvoerder bij de politie Zeeland-West-Brabant, aan. “Zo’n drugslab is in potentie levensgevaarlijk. De mensen die dit doen zijn over het algemeen geen gediplomeerde scheikundigen - en dan druk ik het zacht uit - maar ze werken wel met chemische stoffen en processen. Vaak met geïmproviseerde houtje-touwtje constructies en in slecht geventileerde ruimtes. Ik ben eens in een drugslaboratorium geweest waar je schoenen letterlijk wegzakten in de chemische prut die op de vloer lag. Na twee jaar roken die schoenen nog steeds naar amfetamine. Uiteindelijk hebben ze dat hele huis moeten slopen. Dat was helemaal aangetast door de chemische troep. Mensen zouden eens moeten weten waar het pilletje vandaan komt dat ze slikken, dan lieten ze het wel uit hun hoofd. Zo’n laboratorium is vragen om ongelukken. Het inademen van giftige dampen, brandgevaar, explosiegevaar, noem maar op. Door mensen op die gevaren te wijzen hopen we de meldingsbereidheid te vergroten.”

Meldingsbereidheid

Die meldingsbereidheid is volgens Passchier en Labee essentieel. Ook daar is in de escaperoom dus aandacht voor. De ervaring leert dat veel mensen nog altijd terughoudend zijn om melding te maken van dit soort praktijken uit angst voor de mogelijke gevolgen. Ze zijn bang dat hun naam misschien uitlekt of hun informatie op een of andere manier toch herleidbaar is. “Die angst proberen we weg te nemen door te onderstrepen dat meldingen via Meld Misdaad Anoniem echt volstrekt anoniem zijn. Voor honderd procent,” zegt Labee.

Dat het herhalen van die boodschap uiteindelijk zijn vruchten afwerpt, valt mogelijk te concluderen uit de jaarcijfers die M dit voorjaar presenteerde. Daaruit blijkt dat in 2021 steeds meer mensen de weg naar Meld Misdaad Anoniem wisten te vinden. Met name het aantal drugsgerelateerde meldingen in Brabant steeg het afgelopen jaar fors. Opvallend genoeg nam het aantal ontmantelde drugslaboratoria juist aanzienlijk af. Werden er in het verleden in Nederland nog zo’n honderd per jaar opgedoekt, vorig jaar waren dat er ‘slechts’ 69. Eenzelfde daling is te zien bij het aantal drugsafval-dumpingen. Waren dat er vroeger soms drie per dag, tegenwoordig is dat er volgens Passchier vaker een enkele per maand. Maar betekent dat ook dat er daadwerkelijk minder wordt geproduceerd?

“Dat zou ik niet durven zeggen,” antwoordt Labee met een blik die ‘nee’ doet vermoeden. “Er zijn meerdere soorten synthetische drugs en dus ook meerdere productieprocessen,” legt hij uit. “De vondst van amfetamineafval springt bijvoorbeeld enorm in het oog. Dat zijn die blauwe vaten vol chemicaliën die inmiddels iedereen wel kent uit het nieuws. Maar we zien ook andere methoden om het afval te dumpen: het riool, de wasstraat, opslag in een lab.” Passchier vult aan: “Vorige week nog hebben we een drugsafvalput ontdekt in een natuurgebied bij Bergen op Zoom, zorgvuldig afgedekt en verborgen onder een laag zand. Het grootste deel van het afval dat daarin werd gedumpt zakte zo de zandgrond in. Hoe lang was die put al in gebruik? We weten het niet. Misschien hebben daar wel tientallen lozingen plaatsgevonden.”

Een veel hardere klap

Hoe positief de ervaringen met de escaperoom ook zijn, de genadeklap voor de synthetische drugslabs zal het uiteraard niet zijn. Om dit soort criminaliteit echt effectief aan te pakken, zo stellen Labee en Passchier, is alleen goed politiewerk, hoe innovatief ook, niet voldoende. Daarvoor is een integrale aanpak vereist. “Wat voor ons weleens frustrerend is zijn de straffen die de rechtbank voor dit soort zaken oplegt,” zegt Labee. “Voor de productie van synthetische drugs staat maximaal acht jaar, maar we weten allemaal dat het in de praktijk zelden of nooit zover komt. Een aantal maanden celstraf, hooguit een paar jaar, dan ben je er meestal wel. Dat schrikt niet af. Dat nemen veel gasten, gelet op de mogelijke opbrengst van zo’n laboratorium, gewoon voor lief. Maar er zijn ook andere manieren om dit soort criminaliteit minder interessant te maken. Je kunt de straf wel voorlief nemen, maar als daarnaast ook je woning wordt afgepakt, en de Belastingdienst je inkomsten en uitgaven ook nog even grondig tegen het licht houdt, dan wordt het misschien een ander verhaal. Dan deel je als overheid een veel hardere klap uit.”

Breaking Bad

Terug in de escaperoom. Aan de andere kant van het zwarte gordijn bevindt zich een schimmig verlichte ruimte waarin een weeïge anijsgeur hangt. Van verschillende kanten kijkt de beeltenis van ‘Heisenberg’, de scheikundeleraar die in de hitserie Breaking Bad carrière maakt als crystal meth-kok, ons indringend aan. Op het werkblad links, naast een installatie die herinneringen oproept aan lang vervlogen natuurkundelessen, staat een ketel te dampen. Daartussen slingeren maatbekers, een weegschaal, een gasmasker, plastic flesjes en aanverwante zaken. En een handgranaat… Op de grond staan jerrycans, blauwe vaten, een gasfles en een smoezelige, vergeelde koelkast. Rechts hangt een whiteboard met daarop schijnbaar lukrake getallen, chemische elementen, geldbedragen en andere haastige aantekeningen. Daaronder bevindt zich een touchscreen waarvan de bedoeling vooralsnog onduidelijk is. Even verderop ligt een bomkoffer waarop de digitale cijfers onverbiddelijk de seconden aftellen. Piep… piep… piep…

Over de werking van de puzzels en opdrachten mag hier om voor de hand liggende redenen niets uit de doeken worden gedaan. Maar een waarschuwing is wellicht wel op z’n plaats: juich niet te vroeg, er is ook nog een martelkamer…