De vrouw die met haar kinderen de IJssel in liep

Woensdagmiddag 13 oktober 2022, een paar minuten over drie. Het regent. Op een bedrijventerrein in Kampen legt een beveiligingscamera vast hoe een kleine, tengere vrouw met haar vier kinderen de Loswal op loopt. Het jongste kind is 19 maanden oud en hangt in een draagzak tegen haar moeders borst. De overige drie kinderen, van 3, 11 en 13 jaar oud, volgen hun moeder naar de rand van de kade. Daar haalt de vrouw een plastic zak tevoorschijn en gooit iets in het zwarte water van de IJssel; vermoedelijk brood. Boven hun hoofden cirkelen meeuwen.

“Later zou mevrouw verklaren dat ze daar was om samen met de kinderen de vogels en de vissen te voeren,” vertelt officier van justitie Selke Laarhoven van AP Oost- Nederland bij de geluidloze beelden. Met collega-officier Nicolle Sommers en parketsecretaris Carlijn Douma krijgt zij deze zaak onder haar hoede. “Het ziet er niet uit als een gezellige familieactiviteit. Mevrouw smijt het brood nog net niet in het water. De kinderen worden niet bij het voeren betrokken. Er is geen aandacht voor de dieren. Het is een vreugdeloos tafereel.”

Wanneer de zak leeg is, blijft de moeder bij de waterkant staan. Dan, na een minuut of vijf, pakt ze een doek en knoopt die om haar middel. Ze bindt haar 3-jarige dochter aan haar vast. Het meisje kan daardoor niet langer zelfstandig staan, haar beentjes spartelen in het luchtledige.

“Naar eigen zeggen is ze bang dat het meisje anders in het water zou vallen,” zegt Douma. “De afstand van de kade tot het wateroppervlak is 2 meter en 20 centimeter. Dat is behoorlijk diep. Er is nergens houvast. Als je daar in het water ligt, kom je er zelfstandig niet uit. Een kind niet, maar een volwassene ook niet. Het lijkt dan ook geen ongeloofwaardige verklaring. Tenzij je weet wat er komen gaat.”

Nadat de vrouw haar 3-jarige dochter aan zich heeft vastgebonden, gaat zij zitten op de natte stenen van de kade met haar gezicht naar het water. De oudste twee kinderen posteren zich tussen hun moeder en het water, met hun rug naar de IJssel. Enige interesse in vogels of vissen tonen ze niet. Dan staat mevrouw op en doet een paar stappen naar rechts. Met haar twee jongste kinderen nog altijd aan haar vast. Als een levende barrière bewegen haar twee oudste kinderen met haar mee. Wanneer de moeder een stap naar voren doet richting het water, duwt haar oudste dochter haar met beide handen terug. Wanneer ze vervolgens naar links beweegt, bewegen haar twee oudste kinderen opnieuw met haar mee. Om te voorkomen dat er tussen hen in een opening ontstaat, houden zij elkaar stevig vast. Dan gaat de vrouw weer zitten.

Twee minuten later herhaalt zich een soortgelijk tafereel, waarna de vrouw wederom gaat zitten. Vervolgens staat zij voor de derde keer op en gaat opnieuw richting het water. Onmiddellijk staan haar twee oudste kinderen weer voor haar. Ze versnelt haar pas en breekt, met haar twee jongste dochters aan zich vastgebonden, door de menselijke barrière die haar twee oudste kinderen samen vormen. Een van hen pakt haar nog vast, maar tevergeefs. De vrouw lijkt zich los te rukken en verdwijnt, met haar dochters van 1 en 3 jaar oud, over de rand in de diepte. Haar twee oudste kinderen reddeloos en in totale paniek achterlatend.

Geen schijn van kans

Tussen het moment van arriveren en het moment waarop de vrouw met haar twee jongste kinderen in het water verdwijnt, zitten 25 minuten. Al die tijd is er op de beelden alleen een enkele bestelbus te zien geweest. Toch is het wonderbaarlijk genoeg een kwestie van seconden voordat er een man het beeld binnen rent en zonder aarzeling het water in springt. Ook politie en hulpdiensten zijn snel ter plaatse. Voor het kleine meisje in de draagzak komt die snelle hulp echter te laat. Op de kade wordt ze 50 minuten lang tevergeefs gereanimeerd.

“Het jongste kindje zat vast in de draagzak,” zegt Douma. “Zij zat vanaf het begin met haar hoofdje onder water en had geen schijn van kans. Overigens heeft de man die als eerste het water in sprong het zelf ook maar ternauwernood overleefd. Die man heeft echt een heldendaad verricht.”

Mede door zijn toedoen, overleven de moeder en haar 3-jarige dochter het wel. De moeder blijkt een 38-jarige vrouw van Pakistaanse komaf. Zodra ze kort na het incident aanspreekbaar is, zegt ze dat ze is uitgegleden. Een verhaal dat ze tot op de dag van vandaag volhoudt, ook nadat is vastgesteld dat de stenen, ondanks de regen, niet glad waren.

Dan blijkt dat een beveiligingscamera alles van minuut tot minuut heeft vastgelegd.

“Als deze beelden er niet waren geweest, dan was het de vraag of we een bewijsbare zaak hadden gehad,” vermoedt Laarhoven. “Er zijn namelijk geen onafhankelijke getuigen die het te water raken hebben waargenomen.”

Na het bekijken van de beelden zijn Sommers, Laarhoven en Douma er al snel van overtuigd dat er geen sprake is van een noodlottig ongeval, maar van een levensdelict. Een overtuiging die alleen maar sterker wordt wanneer een specialist erin slaagt de kwaliteit van de korrelige beelden aanzienlijk te verbeteren. En daarmee komt dit incident in een volledig ander daglicht te staan.

Douma: “Ondertussen was de moeder in de cel aan het rouwen om haar overleden kindje, afgezonderd van haar dierbaren. In zo’n geval moet je als aanklager heel zeker zijn van je zaak. Na het bestuderen van de verbeterde beelden waren we dat.”

Laarhoven: “Vanaf het moment dat de vrouw de eerste keer opstaat, zich richting het water begeeft, en de oudste twee kinderen actief proberen haar bij de kaderand weg te krijgen, zoekt ze doelbewust naar een mogelijkheid om met haar twee jongste kinderen in het water te komen. Oftewel; dat is haar voornemen, haar plan. Op een andere manier kan ik de beelden niet interpreteren. Hierbij weegt mee dat dit tafereel zich drie keer herhaalt, waarbij mevrouw de derde keer – ondanks de pogingen van haar oudste kinderen om dit te voorkomen – daadwerkelijk het water instapt. Haar eerdere manoeuvres moeten dan ook in dit perspectief worden gezien.”

Douma: “Dit geheel duurt elf minuten. In die tijdspanne heeft mevrouw de tijd en gelegenheid gehad om zich te beraden over haar voorgenomen handelen en zich van de betekenis en de gevolgen daarvan te vergewissen. Ze heeft erover kunnen nadenken. Elf minuten lang.”

“Dat is een relatief kort tijdsbestek,” vult Laarhoven aan. “Maar gezien hetgeen zich binnen die tijd afspeelt, is het in dit geval genoeg om te kunnen spreken van voorbedachte raad. De rechtbank heeft ons hierin gevolgd.”

Toerekenbaarheid

Zo’n drie maanden na het incident vindt de eerste pro-formazitting plaats, waarin officier Laarhoven duidelijk maakt dat het OM niet uitgaat van een noodlottig ongeval, maar van een tweetal ernstige delicten: moord en poging tot moord. Ook Douma woont de zitting bij. Voor allebei is het de eerste keer dat ze de verdachte in levende lijve zien.

Laarhoven licht toe: “Er zit daar een vrouw die naar jouw overtuiging haar eigen kind van het leven heeft beroofd en dit bij een van haar andere kinderen heeft geprobeerd. Een zeer ernstige verdenking, die mevrouw stellig ontkent. Tegelijkertijd zie je een moeder in rouw om haar overleden kind.”

Om zicht te krijgen op eventuele achterliggende problematiek vragen Laarhoven, Sommers en Douma een zogenaamde triple rapportage aan: een psychologisch onderzoek, een psychiatrisch onderzoek en een milieuonderzoek. De psychologische en psychiatrische onderzoeken komen niet van de grond: de vrouw beantwoordt vragen vooral sociaal wenselijk of ontwijkend.

De vrouw belandt ter observatie in het Pieter Baan Centrum. Er wordt, ondanks dat deskundigen moeite hebben met het onderzoek, een ‘ernstig psychiatrisch toestandsbeeld’ vastgesteld. Waarbij onder meer sprake kan zijn van een psychose in het kader van een depressie dan wel in het kader van een meer chronisch ziektebeeld, zoals schizofrenie.

Douma: “Hoe en in welke mate deze stoornissen haar gedrag hebben bepaald kon niet worden achterhaald. Volgens de deskundigen waren er geen scenario’s te bedenken waarin deze stoornissen op geen enkele wijze zouden hebben doorgewerkt. De deskundigen verbonden daaraan de conclusie dat de feiten in ten minste verminderde mate aan de verdachte toe te rekenen zijn. Zij sloten niet uit dat haar gedrag volledig werd bepaald door psychiatrische stoornissen, wat zou betekenen dat de feiten geheel niet aan de verdachte toe te rekenen zijn.”

“Uiteindelijk is het antwoord op de vraag in welke mate iemand verantwoordelijk kan worden gehouden voor zijn of haar daden, een juridisch oordeel,” stelt Laarhoven, die daarbij refereert aan het recent gewezen arrest van de Hoge Raad in de zaak Thijs H. “Het is een verregaande conclusie om te oordelen dat iemand in het geheel níet verantwoordelijk is voor zijn of haar eigen handelen. De juridische eisen die hieraan worden gesteld, zijn strikt. Een strafbaar feit kan alleen dan in zijn geheel niet aan een verdachte met een stoornis worden toegerekend als diegene – eenvoudig gezegd – door de stoornis niet weet dat zijn of haar handelen onrechtmatig is óf het eigen handelen geheel niet meer onder controle heeft door die stoornis.”

Douma: “Uit haar gedrag op de kade zelf, haar gedrag eerder die dag en hetgeen op papier staat over de momenten daarna blijkt, wat ons betreft, niet dat ze ten tijde van het tenlastegelegde volledig werd ‘beheerst’ door een stoornis. Op de beelden zien wij een vrouw die meerdere keuzes maakt, ook als zij daarin wordt belemmerd door haar oudste kinderen. Ook eerdere oordelen van deskundigen – zo is mevrouw de dag na het incident gezien door een psychiater – maken dit niet anders.”

“Er wordt door hen namelijk niet gesteld dat mevrouw ernstig verward was of in een psychose verkeerde,” vult Laarhoven aan.

Douma: “Feit blijft dat er volgens de deskundigen sprake is van een ernstig psychiatrisch ziektebeeld en dat dit ziektebeeld heeft bijgedragen aan haar besluit de IJssel in te stappen. Met die verminderde mate van toerekenbaarheid hebben wij vanzelfsprekend rekening gehouden in de strafeis.”

De zitting

Op 9 november 2023 vindt de inhoudelijke behandeling plaats. In de zaal zitten familieleden van de verdachte. Onder hen ook de vader van de vier kinderen, de man met wie de verdachte vrouw officieel nog altijd getrouwd is, maar met wie zij al langere tijd niet meer samenwoont. Naast familieleden is de pers, zowel regionaal als landelijk, aanwezig. Opvallend en tekenend voor de aard en de impact van de zaak is de aanwezigheid van meerdere betrokken politiemensen, die met eigen ogen willen zien hoe de zitting verloopt. Uiteraard zitten ook Douma en Sommers in de zaal. Allemaal horen ze hoe officier Laarhoven de tenlastelegging voordraagt: moord en poging tot moord. Vervolgens is het woord aan de vrouw, die in antwoord op de vragen van de rechters en de officier nog altijd stellig volhoudt dat het een ongeluk was.

“Ze verklaarde dat haar benen sliepen en dat zij daardoor geen controle meer had over haar onderlichaam. Ook was zij plotseling duizelig,” licht Douma toe.

Op verzoek van het OM worden de beelden van het incident op zitting vertoond. In de zaal is het ongeloof op de gezichten van de aanwezigen af te lezen. Onder de aanwezige journalisten is Telegraaf-verslaggever Saskia Belleman. Zij woont de zitting de hele dag bij en doet live verslag via X. Belleman blikt enkele dagen later in haar podcast ‘De zaak ontleed’ terug:

“In eerste instantie was er discussie in de zaal, sprong ze nou of gleed ze uit of was het wat anders? Tijdens een eerdere zitting zei de advocaat van de verdachte: ‘Ze gleed uit tijdens het eendjes voeren’. Daar kun je je iets bij voorstellen, want het regende die dag. Maar toen ik de beelden zag was er voor mij geen twijfel meer. Ze is er gewoon in gesprongen. Je ziet niet een vrouw die wankelt, maar iemand die doelbewust het water in springt. Wat ik het ergste vond is dat die twee oudere kinderen dat probeerden te voorkomen. Het is hartverscheurend om de paniek van hen beiden te zien. Zij roept en schreeuwt om hulp, hij staat reddeloos en als bevroren.”

Belleman bevraagt die dag in de wandelgangen van de rechtbank ook de slachtofferadvocaat van de echtgenoot van de verdachte, de vader van de vier kinderen. “De advocaat vertelde me dat de man tot het allerlaatste moment geloofde in de onschuld van zijn vrouw. Hij kon zich níet voorstellen dat zij in het water zou zijn gesprongen. Hij zag de beelden in de ochtend van de rechtszaak pas voor het eerst en dat was voor hem een enorme klap. Ook de echtgenoot gelooft sindsdien dat zijn vrouw dit met opzet heeft gedaan.”

De reacties van Belleman en de vader van de kinderen begrijpen Laarhoven en Douma goed. Laarhoven: “Dat een moeder met twee van haar kinderen aan haar vast in het diepe water springt, is in beginsel moeilijk voor te stellen. Meer geloofwaardig is dat zij – conform haar verklaring – is uitgegleden en dat sprake is van een noodlottig ongeval. Maar de beelden sluiten een ongeluk uit. Dat is een schokkende constatering: voor ons, maar zeker voor de familie.”

Intens triest

In de tweede helft van de middag begint officier Laarhoven aan het requisitoir.

Laarhoven: “Het was tijdens deze zitting manoeuvreren om de juiste toon te vinden. Een heel jong meisje is overleden, haar zus is ternauwernood gered. Er is veel verdriet bij naasten. Naast het verlies van hun zusje, hebben de oudste twee kinderen moeten aanschouwen dat hun moeder met hun zusjes moedwillig het water in stapte. Ze hebben dit niet kunnen voorkomen. Het geredde meisje zal later beseffen wat haar is overkomen. Ook in bredere zin heeft de zaak impact, getuige de belangstelling in de zaal. Mevrouw is een rouwende moeder, maar ook een ontkennende verdachte die in onze visie een levensdelict en een poging daartoe heeft gepleegd. Een daad die haar gedeeltelijk valt toe te rekenen, waarbij dus ook ruimte is voor een straf.”

“Daarnaast is van groot belang dat herhaling wordt voorkomen,” vult Douma aan. “Mevrouw vormt niet alleen een gevaar voor zichzelf, maar ook voor anderen wanneer zij zonder gepaste behandeling op straat komt. Deskundigen gaven ook aan dat zij een vrouw zien die het niet schuwt om agressief te ageren naar derden. Op verplichte behandeling, in de vorm van tbs met dwangverpleging, moest wat ons betreft de nadruk liggen.”

Het OM eist een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van zeven jaar plus tbs met dwangverpleging. Op 23 november 2023, in afwezigheid van de verdachte, wordt het vonnis voorgelezen. Voor de moord op haar 1-jarige dochter, en de poging tot moord op haar 3-jarige dochter, krijgt de vrouw een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van vijf jaar en tbs met dwangverpleging opgelegd. De inmiddels 39-jarige moeder is in hoger beroep tegen het vonnis. Wanneer dat dient, is nog niet bekend. Haar drie kinderen zijn ondergebracht bij familie en krijgen hulp.

De impact van de zaak blijft niet onopgemerkt. Vlak na de eerste pro-formazitting wordt Laarhoven gebeld door een lid van het Team Collegiale Ondersteuning van het OM.

Laarhoven: “Ik had op dat moment niet het idee dat ik ondersteuning nodig had, maar het was een fijn gesprek en ik vond het goed dat hier aandacht voor was.”

“Het was fijn dat we vanuit het OM met drie vrouw sterk betrokken waren, mede om de impact die deze zaak ook op ons heeft met elkaar te kunnen delen,” vult Douma aan.

Laarhoven: “Deze zaak zal mij altijd bijblijven. Als officier, maar ook als mens en moeder van drie jonge kinderen. De beelden hebben me geraakt. Het beeld van de pure wanhoop, de paniek en de machteloosheid van de oudste kinderen nadat hun moeder met hun zusjes het water in stapt, staat op mijn netvlies gebrand. Het is traumatisch en intens verdrietig dat deze kinderen dit hebben moeten meemaken. Ik hoop dat zij, net als het meisje dat het heeft overleefd, adequate hulp krijgen. Datzelfde wens ik mevrouw ook toe. Voor haar is het ook immens triest wat er is gebeurd. Zoals ook expliciet benoemd in het requisitoir, twijfelen we er niet aan dat mevrouw van al haar vier kinderen houdt.”

“We moeten niet vergeten dat mevrouw, in onze overtuiging, een einde aan haar leven wilde maken, wat op zichzelf al een verdrietig gegeven is,” zegt Douma. In lijn met het vonnis merkt ze op: “Tijdens de zaak heeft mevrouw geen inzicht willen of, mogelijk door haar psychische problematiek, kunnen geven in haar belevingswereld en drijfveren. We hopen dat zij dit in een later stadium alsnog doet. Voor de betrokkenen, maar ook ter bevordering van de behandeling.”

Voor Douma, Laarhoven en Sommers is de zaak afgerond. Een zaak waarin de voldoening voor hen vooral zit in het respectvolle proces en het passende vonnis dat in hun ogen is gewezen.

Laarhoven: “Het is inherent aan ons werk dat zaken, en zeker een zaak als deze, je niet onberoerd laten. Het mooie van ons vak is dat je in een dergelijke zaak van betekenis kunt zijn, daar hebben we met elkaar in elk geval onze uiterste best voor gedaan.”