Tekst Thea van der Geest
Foto ANP / Loes van der Meer
Veiligheid op Nederlandse wegen
In 2014 vielen 570 doden in het verkeer, in 2016 liep dat op tot 621. Een zorgwekkende ontwikkeling. De vrees is dat het aantal nog verder zal oplopen door verkeersdeelnemers die snijden, kleven en te hard rijden. Ook bestuurders die zich laten afleiden door smartphone-gebruik zijn een gevaar op de weg. OM’ers Jeroen van Leeuwen en Achilles Damen van het verkeersparket leggen uit hoe we de Nederlandse wegen weer veiliger kunnen krijgen.
Jarenlang is het aantal verkeersdoden teruggelopen, maar nu is er een kentering te zien. Zorgwekkend is dat ook het aantal zwaar gewonden en het aantal aanrijdingen toeneemt. “Dat is een slechte zaak”, zegt Jeroen van Leeuwen, afdelingshoofd Beleid en Strategie van Parket Centrale Verwerking OM (Parket CVOM) die, samen met Achilles Damen, officier van justitie bij het hetzelfde parket, zich inzet voor de verkeersveiligheid. Van Leeuwen: “Alleen al het persoonlijk leed van verkeersslachtoffers en nabestaanden vraagt daarom, maar ook de maatschappelijke kosten daarvan: zo’n veertien miljard op jaarbasis.”
Om het verkeer weer veiliger te krijgen zijn landelijke prioriteiten in de verkeershandhaving opgesteld: Verkeersveelplegers, Afleiding, Roodlicht, Alcohol en Snelheid. Bij overtredingen op deze terreinen vallen veel verkeersslachtoffers. Met name de eerste twee prioriteiten zijn urgent: veelvuldig overlastgevend rijgedrag en afgeleid worden door bijvoorbeeld smartphone-gebruik achter het stuur. Lokaal worden ook keuzes gemaakt in de handhaving. Dit gebeurt binnen de driehoek, tussen OM, burgemeester en politie. Parket CVOM wil samen met de parketten, intensiever samenwerken en optrekken richting de gemeenten om verkeersproblematiek inzichtelijk te maken. Waar bestaan gevaarlijk verkeerssituaties? Het betekent dat een integraal verkeersveiligheidsplan op de agenda van de driehoeken moet komen.
Van Leeuwen: “Op basis van de analyses, die gerelateerd zijn aan echt overtredingsgedrag en gevaarzetting, moet de politiecapaciteit zo goed mogelijk worden ingezet om maximaal effect te bereiken. Zodat de politie de handhavingsdruk kan vergroten. De taak van ons parket is om ondersteuning te bieden aan de parketten om gericht aandacht te vragen voor verkeersveiligheid. Dat gaat niet vanzelf. Daar moeten we ons voor inzetten en daar pakken wij ook onze rol als verkeersparket.”
Als de pakkans hoog is, passen mensen hun gedrag aan
Smartphonegebruik in de auto
Het gerechtshof in Leeuwarden heeft op 7 maart 2018 bepaald dat het aanraken van een smartphone, als die in een houder op het dashboard in de auto is bevestigd, niet strafbaar is. Het hof deed de uitspraak in een beroep dat was aangespannen door een man uit Sneek, die daarvoor vorig jaar was beboet voor 239 euro.
Ook het OM wilde een inhoudelijke beslissing over de vraag of het aanraken van de telefoon in de houder onder vasthouden valt of niet. Daar is nu duidelijkheid over.
De politie kan geen proces-verbaal meer schrijven wanneer iemand tijdens het rijden de smartphone in de houder bedient. Wel wordt nadrukkelijk gehandhaafd op het vasthouden van een smartphone, die niet in de houder zit, tijdens het rijden.
Het OM onderschrijft de stelling van het SWOV dat afleiding in het verkeer buitengewoon risicovol is. Het is nu aan de wetgever om te bezien of het wettelijke kader hiervoor aangepast moet worden of niet.
De V van veelplegers
Uit onderzoek van het Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) blijkt dat de kans op een ongeval toeneemt als iemand veelvuldig de regels overtreedt. Dat hoeven niet zozeer zware overtredingen te zijn, kleinere veelvuldige snelheidsovertredingen blijken ook een voorspeller voor ongevallen.
“We moeten dus stevig optreden tegen veelplegers”, zegt Van Leeuwen. Een grote objectieve en subjectieve pakkans is daarbij van belang. Het departement van Justitie en Veiligheid onderzoekt op dit moment bijvoorbeeld de mogelijkheid om het boetestelsel aan te passen. Mensen die vaker in de fout gaan worden in de toekomst misschien zwaarder gestraft. En de minister komt binnenkort met voorstellen over de strafmaat bij ernstige verkeersdelicten. Uit onderzoek van het International Victimology Institute Tilburg van medio 2017 kwam naar voren dat er nogal wat maatschappelijke onvrede heerst over de bestraffingen bij ernstige ongevallen.
Verkeersofficier Damen: “De maximum straf voor mensen die vaak gepakt worden met drank op, en mensen waarvan de rijbevoegdheid is afgepakt, maar die toch gewoon blijven rijden, is relatief gering.”
Van Leeuwen: “Het is belangrijk om mensen die veelvuldig de regels overtreden aan te pakken. Want als de pakkans hoog is, passen mensen hun gedrag aan. Binnen de politie-eenheden zijn Teams Verkeer belast met verkeersveiligheid. Maar ook de wijk- en buurtpolitie die surveilleren zouden vaker kunnen handhaven op verkeersovertredingen.”
Damen: “Verkeersveelplegers zijn niet alleen de bekende snelheidsduivels, maar ook mensen die door rood rijden, een gesloten rijbaan negeren en feiten plegen die in de volksmond hufterfeiten worden genoemd, zoals afsnijden, bumperkleven of asociaal rijden.”
Per jaar worden meer dan 9 miljoen Muldersboetes uitgedeeld. Toch is iemand pas een recidivist na meerdere overtredingen die onder het strafrecht vallen. Dus als je vaker geflitst bent voor kleine snelheidsovertredingen, ben je nog geen veelpleger.
“Zo hadden we laatst een knul van twintig”, vertelt officier Damen. “We hadden buitengewoon veel meldingen binnengekregen over zijn ruwe rijgedrag. Toen is de politie daar gericht toezicht op gaan houden.” In Utrecht en Den Bosch lopen proefprojecten om op die manier overtreders gericht aan te pakken. Damen: “De best practices delen we daarna met het land.”
De A van afleiding en appongelukken
‘Appongelukken.’ Het woord is uitgeroepen tot het Van Dale Woord van het Jaar 2017. “Appen in het verkeer is een groot probleem en de oorzaak van veel verkeersongelukken”, aldus afdelingshoofd Van Leeuwen. “Hoe vaak gebeurt het niet dat je iemand op de snelweg ziet slingeren en als je erlangs rijdt ziet dat de bestuurder met een telefoon in de hand zit? De mobiele telefoon heeft een enorme aantrekkingskracht. Het apparaat hoeft maar een piepje te geven en mensen voelen zicht gedwongen om te kijken. Dat is voor de verkeersveiligheid funest.”
De SWOV heeft grof becijferd dat 5 tot 25 procent van de ongevallen te wijten is aan smartphone-gebruik.
Damen: “Handheld bellen is al een feit waarop we kunnen handhaven. Daarvoor heeft politie vorig jaar al meer bestuurders staande gehouden dan het jaar daarvoor. Maar het probleem is zo omvangrijk dat we ook eerlijk moeten zijn: we kunnen het niet alleen. We moeten de problematiek in de volle breedte aanvliegen. Dat betekent maatschappelijke bewustwording.” Achilles Damen doelt op de BOB-campagne die resulteerde in de maatschappelijke bewustwording dat drinken en autorijden niet samengaan.
Waarom zou je elkaar niet kunnen aanspreken als iemand zijn smartphone gebruikt tijdens het rijden, vraagt Achilles Damen zich af.
Roodlicht, Alcohol en Snelheid
Voetgangers en fietsers zijn relatief vaak slachtoffer met zwaar letsel of zelfs dodelijke afloop als een bestuurder door roodlicht rijdt. Daarom wordt er ingezet op volledig geautomatiseerde handhaving op kentekens. Auto’s, motoren, scooters en zelfs snelle elektrische fietsen zijn als gekentekende voertuigen gemakkelijk herkenbaar via camera’s.
Damen: “Bij alcohol zien we dat zo’n 95% van de bestuurders zich aan de regels houdt. Een kleine groep zware alcoholovertreders is hardnekkig in zijn gedrag én veroorzaakt tweederde van de ernstige alcoholongevallen. De handhaving op alcohol blijft dus van groot belang. Parket CVOM is 24/7 beschikbaar voor de politie om bij rijden onder invloed te checken op recidive en om ervoor te zorgen dat de strafrechtelijke vervolging snel op de overtreding volgt.”
Snelheidsovertredingen blijven ook de oorzaak van veel ongevallen. Daarom willen de CVOM’ers de handhavingsdruk vergroten door handhaving met trajectcontrole uit te breiden van het hoofdwegennet naar provinciale wegen Samen met provincies zijn twintig wegen geselecteerd waar aantoonbaar snelheidsproblemen zijn en relatief veel slachtoffers vallen. Van Leeuwen: “Vanaf 2019 voeren we daar trajectcontrole in. Volgens mij zal dat een positieve bijdrage gaan leveren. Daarnaast blijft het natuurlijk belangrijk dat de politie handhaaft door middel van staandehoudingen. Want er zijn altijd mensen die extra hard optrekken op plekken waar niet wordt gehandhaafd met flitspaal of trajectcontrole.”
Integrale aanpak
Beide CVOM’ers vinden het belangrijk dat alle partners hun rol pakken in het veilig maken van verkeer. Of het nu gaat om strafrechtelijke handhaving, maatschappelijke betrokkenheid, infrastructuur of technische oplossingen.
Van Leeuwen: “Om het simpel te zeggen: Als een 50 km-zone verandert in een straat waar maximaal 30 km mag worden gereden, dan ben je er niet met het veranderen van een verkeersbord. Het ligt niet in de rede dat mensen automatisch hun gedrag aanpassen. We kijken dan in eerste instantie naar de wegbeheerders. Kunnen zij iets veranderen aan de weginrichting om te voorkomen dat mensen worden uitgelokt om toch te hard te rijden?”
“Of wellicht willen de verzekeraars hun rol pakken en bijvoorbeeld korting geven als de verzekeringnemer aantoont dat de smartphone veilig wordt ingezet”, vult Achilles Damen aan. “Of autofabrikanten die technische oplossingen bieden. Zelf heb ik net een middenklasse auto gekocht die automatisch een noodstop maakt als plotseling een weggebruiker voor mijn auto opdoemt. En de techniek staat niet stil. Zo kijken we onder andere naar nieuwe technieken waarmee je kan vastleggen of iemand handheld aan het bellen is. Dit kan de handhavingsdruk een impuls geven. Verder moeten we ons bijvoorbeeld ook voorbereiden op de komst van zelfrijdende auto’s. Als er dan iets mis gaat, waar ligt dan de verantwoordelijkheid? En hoe organiseren we dan de handhaving en vervolging?”
Handhavingsdruk
“Onze boodschap is dat mensen moeten begrijpen dat verkeersregels er niet voor niets zijn. Als iemand, toch vindt dat ie verkeersregels kan overtreden, volgt handhaving. Passende wetgeving en handhavingsdruk blijven dus belangrijk. Daar maakt het Parket CVOM zich hard voor. Het verkeersparket is een echt kennis- en expertisecentrum dat zich nadrukkelijk inzet om de handhavingsdruk op peil te houden.
Verkeersofficier Damen: “Geen mens bedenkt van te voren: nu ga ik de eens een ongeluk veroorzaken. Bij veel zware verkeerszaken zijn mensen zoals jij en ik betrokken. Gewone Nederlanders die een kleine fout in het verkeer maken, met soms grote gevolgen.”
