De Tesla, de telefoon en de Autopilot

Voor Sanne Neelis en Jan Jaap Lammers van parket CVOM stond de verkeersveiligheid op het spel

Als de Autopilot in jouw Tesla zorgt voor onder meer het sturen, schakelen op de snelweg, mag je dan tijdens het rijden je telefoon vasthouden?

Nee, want volgens de wet mag je als feitelijk bestuurder niet je telefoon vasthouden. Dat is onveilig.

Jawel, want met de Autopilot is de mens op de bestuurdersstoel slechts juridisch bestuurder. De feitelijke bestuurder is de Autopilot-software, en die doet dat behoorlijk veilig.

Dat was de vraag voor Sanne Neelis en Jan Jaap Lammers, respectievelijk secretaris en zittingsvertegenwoordiger bij de appelunit van parket CVOM in Leeuwarden. Zij vertolkten het ‘nee’-standpunt in het hoger beroep van de Teslazaak over de autopilot in de Tesla.

Een interessante zaak, zo vinden de twee. Aardig omdat het een actuele, eigentijdse zaak is. De verkeerswetgeving, die kenden ze wel zo’n beetje. Maar nu moesten ze zich verdiepen in hoe zo’n Autopilot werkt. Urenlang lazen ze erover op internet, volgden ze autoblogs, en bestudeerden ze filmpjes over de software, ook op de site van Tesla, fabrikant van elektrische auto’s. De mediabelangstelling was groot, de verdachte bijzonder, en diens advocaat Tjalling van der Goot gerespecteerd – immers, in september 2018 door vakgenoten uitgeroepen tot Parel van de Balie.

Juridisch interessant en eigentijds, maar veel belangrijker vonden Neelis en Lammers de verkeersveiligheid. “We wilden alles eraan doen om een arrest te voorkomen waarin wordt toegestaan dat je je telefoon vasthoudt als de Autopilot aanstaat”, zegt secretaris Sanne Neelis. “Dan zou het op de weg echt onveilig worden, met alle gevolgen van dien.”

​“Er zijn al verschillende ongelukken gebeurd doordat bestuurders niet oplettend waren toen ze met ingeschakelde Autopilot reden”

YouTube

Het begint allemaal op de A2, op 10 oktober 2018. Daar constateren verkeersagenten dat een Tesla-bestuurder tijdens het rijden een telefoon met twee handen vasthoudt. De bestuurder is Vincent Everts, een enigszins bekende Nederlander. Everts is trendwatcher, expert op gebied van nieuwe technologie, en als zodanig een veelgevraagd spreker. “Een nette, principiële man die rechtvaardigheid zocht in een principiële zaak”, zeggen Neelis en Lammers.

Everts schuwt de publiciteit niet. Sterker, nog terwijl hij op de A2 achter een politiebusje rijdt om staande gehouden te worden, filmt hij zich zelf. Op YouTube is dat later te zien. Everts, met knalrode bril op een kaal hoofd en gestoken in een gifgroen pak, wordt zo dadelijk aangehouden, vertelt hij de kijker. “Ze gaan mij een bekeuring geven: tweehonderdvijftig euro! Misschien is het een goede mogelijkheid om dit maar eens voor de rechter te laten komen.”

Even later op de video, Everts is inmiddels door agenten op zijn overtreding gewezen, zegt hij kijkend in de camera van zijn smartphone. Achter hem staat de Tesla en een busje met politie-striping. Everts: “Ik ben aangehouden. Niet omdat ik slingerde. Want de auto reed volkomen stabiel, volkomen veilig op de snelweg. Toch krijg ik een boete. Ik mag wél zonder handen rijden, maar ik mag mijn handen niet aan de telefoon houden. En eigenlijk is dat al ouderwets.”

Een paar dagen later ploft bij Everts inderdaad een beschikking op de deurmat: Wegens het ‘als bestuurder tijdens het rijden een mobiele telefoon vasthouden’ moet hij 230 euro betalen, plus 9 euro administratiekosten.

Everts gaat in administratief beroep. De officier van justitie verklaart dit ongegrond, en daartegen gaat Everts bij de kantonrechter in beroep. Dan zijn Neelis en Lammers nog niet aan zet. Het Appelunit-duo van parket CVOM komt pas in beeld als Everts later bij het hof in hoger beroep gaat.

Slingeren

Toch kunnen de twee achteraf goed volgen hoe de kantonzitting is verlopen. Want de gadgets-man, tijdens de zitting in een knalrood pak gestoken, wordt op de kantonzitting op 8 november 2018 in Utrecht gefilmd als hij zich mondeling verweert. Voor de kantonrechter start Everts een audiovisuele presentatie, vol met mondiale, cijfers, feiten en beelden die moeten aantonen dat ‘mensen rampzalig’ zijn en de Autopilot juist ongelukken voorkómt. Na die presentatie zegt hij tegen de kantonrechter: “Ik vond het belangrijk dat de politieagent tegen mij verklaarde: ‘u reed niet gevaarlijk’. En ik vroeg aan de politieagent: ‘Wie houd je meestal aan?’. En hij zei: ‘We kunnen ze meestal 300 meter van tevoren al zien slingeren op de weg. Ze zijn gewoon levensgevaarlijk. Ze gaan links en rechts de lijn over, en dat was bij u niet het geval’.”

Als hij van de CVOM-zittingsvertegenwoordiger bij de kantonrechter, Tom de Munnik, een vraag krijgt, antwoordt Everts vrijuit. Nee, de Autopilot kan nog niet alles, en is bedoeld voor rijden op de snelweg, zegt hij. “De autopilot reageert op dit moment inderdaad nog niet op een agent die staand op de vluchtheuvel de bestuurder een stopteken geeft. Je bent altijd zelf verantwoordelijk.”

Rij-instructeur

Op zitting wint Vincent Everts een eerste slag. Anders dan het OM, beslist de kantonrechter dat Everts door het OM gehoord had moeten worden om zijn beroepschrift te motiveren. Om die reden vernietigt de kantonrechter de beslissing van het OM.

Van die overwinning kan Everts niet lang genieten. Zijn beroep tegen de beschikking (de verkeersboete) wordt door de kantonrechter ongegrond verklaard. Dat Everts de Autopilot aan had staan, zo beslist de kantonrechter, maakt niet dat hij geen feitelijk bestuurder meer is. En omdat hij dus feitelijk bestuurder bleef, had hij niet tegelijkertijd zijn smartphone mogen vasthouden.

Everts gaat in hoger beroep bij het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden. Dat is het moment dat Sanne Neelis en Jan Jaap Lammers zich op de zaak storten.

De twee merken dat Everts en zijn advocaat een andere visie hebben dan de kantonrechter. Naar het oordeel van de kantonrechter bepaalde Everts, als feitelijk bestuurder, waar zijn auto heen ging, hoe te handelen in noodsituaties, en is hij verantwoordelijk voor wat de auto doet.

Maar hij was juist géén feitelijk bestuurder, zegt Everts. Volgens Everts en zijn raadsman blijkt uit de jurisprudentie dat de feitelijk bestuurder degene is ‘die bedieningsorganen hanteert en door middel daarvan de voortbeweging en rijrichting van het motorvoertuig beïnvloedt’. Laat dat nu precies zijn wat de Autopilot-software doet, zegt Everts’ raadsman: “Deze software zorgt er immers voor dat de auto geheel autonoom kan remmen en sturen zonder ingrijpen van de bestuurder.” De Autopilot is dus de feitelijk bestuurder, en Everts is ‘slechts lijfelijk’ in de auto aanwezig en doet onder zijn toezicht een motorvoertuig besturen. Net als een rij-instructeur, die wel mag bellen als een leerling achter het stuur zit, is Everts slechts ‘juridisch’ bestuurder.

Knipperend dashboard

Dat ziet Sanne Neelis, secretaris van de Appelunit van parket CVOM, heel anders. “In mijn verweerschrift heb ik verwoord wat Tesla zelf zegt over de functies van de Autopilot. Op hun site staat: ‘De huidige functies vereisen actief toezicht van de bestuurder en maken de auto niet zelf rijdend.’ Ik heb ook de site van de ANWB geraadpleegd. Die zegt over de software: ‘In het verleden is herhaaldelijk gebleken dat Tesla-eigenaren de werking van de beschikbare hulpsystemen overschatten. Om overmoedigheid te voorkomen, hebben de Amerikanen de mogelijkheid van Auto Pilot daarom ingeperkt. De auto waarschuwt drie keer dat je het stuur moet beetpakken, waarbij het dashboard op een gegeven moment hinderlijk gaat knipperen. Geef je daaraan dan nog geen gehoor, dan schakelt model X het hulpsysteem uit en kun je het de rest van de rit niet meer gebruiken’.”

Neelis benadrukt dat, ook met een ingeschakelde Autopilot, het de bestuurder is die de macht over de auto houdt. De optie van de Autopilot is ondersteunend, “maar niet bedoeld om een situatie te creëren waarin de bestuurder van de auto geen aandacht op de weg hoeft te houden.”

Op zitting van het hof Arnhem-Leeuwarden op 17 juli 2019 borduurt zittingsvertegenwoordiger Jan Jaap Lammers in zijn pleitnotitie voort op het verweerschrift van secretaris Sanne Neelis. Lammers: “Duidelijk is dat je rijdend met de Autopilot nog steeds de bedieningsorganen van de auto hanteert, en daarmee de voortbeweging en rijrichting van het voertuig beïnvloedt. Je stelt en schakelt de Autopilot in, je moet regelmatig koers bepalen en kunnen ingrijpen als de Autopilot dreigt te falen. Dit alles maakt dat degene achter het stuur de feitelijke bestuurder is, ook als is de Autopilot ingeschakeld.”

Lammers vindt Everts, als die de Autopilot ingeschakeld heeft, niet kan worden vergeleken met een rij-instructeur. “Een rij-instructeur heeft in principe slechts de beschikking over een rem- en gaspedaal. Dat is anders dan de bestuurder die rijdt met een Autopilot; die blijft de beschikking en de verantwoordelijkheid houden over alle bedieningsorganen van de auto. Hij moet regelmatig het stuur in handen hebben om te voorkomen dat de Autopilot zichzelf uitschakelt.”

Afleiding

Lammers kijkt niet alleen naar de tekst van de wet, maar ook naar de bedoeling ervan. “Het verbod op het vasthouden van een mobiele telefoon is er om de verkeersveiligheid te bevorderen. Het is de bedoeling dat de bestuurder ook met ingeschakelde Autopilot zijn handen aan het stúúr houdt en elk moment de controle over het voertuig kan overnemen. Wie een mobiele telefoon vasthoudt, heeft die hand(en) niet meer beschikbaar om in te grijpen. Bovendien zorgt de telefoon voor afleiding. Daarmee breng je jezelf en medeweggebruikers in gevaar. Er zijn al verschillende ongelukken gebeurd doordat bestuurders afgeleid waren toen ze met ingeschakelde Autopilot reden.”

De conclusie van Lammers: de verkeersboete is terecht opgelegd.

In zijn arrest volgt het hof de vertegenwoordigers van parket CVOM. Ook als Everts gebruik maakt van een systeem als Autopilot, moet hij als ‘feitelijk bestuurder’ worden aangemerkt, oordeelt het hof. En dus geldt tijdens het besturen het verbod op het vasthouden van een telefoon. Het hof maakt aan alle twijfel een eind: alleen rij-instructeurs en examinatoren gelden als ‘juridisch bestuurder’ die wel tijdens een rit of examen van een leerling een telefoon mogen vasthouden. Kortom, de boete voor Everts is terecht.

Autoland

Sanne Neelis en Jan Jaap Lammers zijn content met de uitkomst. “Het arrest verraste ons niet, toch is het prettig als je bevestigd wordt in je zienswijze: de verkeersveiligheid stond immers op het spel.”

In autoland is het arrest goed ‘gevallen’ en heeft het zijn effect niet gemist, constateert het CVOM-duo. Sanne Neelis: “Op auto-internetsites lees je overal dat je niet blind moet varen op je Autopilot.”

Jan Jaap Lammers: “Nergens kom je in de media stukken tegen met de tendens dat hier een raar arrest is gewezen. Ook in de comments onder de YouTube-filmpjes van Vincent Everts zie je dat mensen nuchter reageren. Over het algemeen is er niet veel sympathie voor zijn standpunt . Ze vinden het gewoon niet handig om te telefoneren tijdens het rijden. Kennelijk is het maatschappelijk draagvlak voor het arrest groot.”