Tekst Pieter Vermaas
Foto Claartje van Drumpt
Claartje van Drumpt over haar bioticket-zaak
Ze luisterde naar telefoongesprekken van een biodieselproducent die flink verdiende met het aan zijn laars lappen van milieuregels. Bij de doorzoeking trof zij met haar opsporingsteam ruim een ton aan contanten aan tussen hydrokorrels in een plantenbak en in een hoge hoed op zolder. En met de strafeis van officier Claartje van Drumpt werd de verdachte van milieufraude en witwassen er ook niet vrolijker op. “Ja, ik heb hem waarschijnlijk teleurgesteld. Maar hij mij ook wel een beetje.”
Bij menig verdachte die je als arrondissementsofficier voor je hebt, waren de kansen om zich tot een voorbeeldig burger te ontwikkelen niet overvloedig aanwezig. Wat (voormalig) milieuofficier Claartje van Drumpt bij veel frauderende FP-verdachten opviel was een onverzadigbare zucht naar altijd meer - van wat toch eigenlijk al erg goed was. Zoals ook bij de hoofdverdachte in de bioticketfraudezaak, die samen met zijn vrouw een groot aantal huizen, luxe auto’s en horloges aankocht in Nederland en op Bonaire. Van Drumpt: “Vaak vraag ik me in FP-zaken af: Gast, waarom ben je niet gewoon bij je derde huis gestopt, je tweede Rolex? Waren een BMW en Harley niet al genoeg? En intussen wordt dan het eindeloze gesjoemel met papierwerk liefkozend weggezet als wat creatief ondernemerschap en niet als de geraffineerde diefstal van de belastingdienst of andere ondernemingen, die de fraude natuurlijk eigenlijk ook is.” Exemplarisch vond ze de reactie van een verdachte in een andere FP-zaak, die tegen de rechter zei: ‘Ik heb niet witgewassen, want ik ben geen crimineel.’ “Zo’n verdachte, netjes in het pak, welbespraakt, zongebruind, moet net zo goed worden afgestraft als die verslaafde recidiverende winkeldief; dat vind ik een belangrijk onderdeel van het werk als FP-officier.”
“Via de bankpasjes die de vrouw van verdachte in haar portemonnee droeg, werd 1,8 miljoen op Bonaire getraceerd.”
Vijf jaar geleden begint de milieufraudezaak van Claartje van Drumpt (onlangs als officier van het Functioneel Parket overgestapt naar Arrondissementsparket Amsterdam). Op 20 mei 2015 zet de Nederlandse Emissieautoriteit, toezichthouder op de uitstoot van CO2, een ongebruikelijke stap. Zij verdenkt een biodieselproducent uit het Oosten van het land ervan de regels te overtreden. En wel in díe mate, dat bestuursrechtelijke correctie plaats moet maken voor strafrechtelijke handhaving. Die dag doet de emmissieautoriteit aangifte tegen het bedrijf en diens directeur. De verdenking: geknoei met biotickets.
Biotickets helpen mee om CO2-uitstoot te beperken en komen voort uit Europese regels. Die regels verplichten brandstofleveranciers ertoe, aan elke hoeveelheid brandstof die op de markt voor vervoer wordt ‘uitgeslagen’, een minimumpercentage duurzame brandstof bij te mengen. Duurzame brandstof wil in dit geval zeggen dat de brandstof geen fossiele herkomst heeft, maar bijvoorbeeld gemaakt is van gebruikt frituurvet, oftewel ‘used cooking oils’ zoals biodiesel, waar een minder grote CO2-afdruk aankleeft.
Haalt een bedrijf dat minimumpercentage niet, dan is er geen man overboord. Het zoekt, vaak door tussenkomst van een ‘broker’, contact met een ander bedrijf uit de branche dat juist méér dan het verplichte minimumpercentage biobrandstof in zijn brandstof uitslaat in de markt. Het bedrijf met het tekort aan duurzame brandstof koopt dan zijn verplichting af van het bedrijf met het surplus, en deze koop staat op het gekochte bioticket beschreven. Op dat ticket verklaart de verkoper expliciet dat hij de verkochte hoeveelheid biodiesel al als surplus heeft uitgeslagen op de markt voor vervoer. Iedereen tevreden. Het biotickets verkopende bedrijf heeft geld verdiend. Het kopende bedrijf heeft voldaan aan zijn verplichting. En omdat ‘tekort’ en ‘surplus’ tegen elkaar mogen worden weggestreept, halen ze samen de doelstellingen voor een beter milieu.
Maar nu ruikt de Nederlandse Emissieautoriteit onraad. Deze achteraf controlerende toezichthouder vermoedt dat het biodieselbedrijf meer aan biotickets heeft verkocht dan dat het bedrijf zelf aan surplus op de markt heeft afgezet. Er zijn over de jaren zoveel meer tickets verkocht dan dat er daadwerkelijk biodiesel is uitgeslagen op de markt voor vervoer, dat het bedrijf eigenlijk zelf biotickets zou moeten aankopen om dat negatieve saldo recht te trekken. In plaats daarvan blijft het biotickets aan anderen verkopen en de miljoenen daarvoor innen. Na de aangifte stelt FP-officier Claartje van Drumpt een strafrechtelijk onderzoek in. Het wordt gedaan door de inlichtingen- en opsporingsdienst Inspectie Leefbaarheid en Transport (de iod ILT), de bijzondere opsporingsdienst van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.
Dat strafrechtelijk onderzoek brengt aan het licht dat het bedrijf inderdaad flink verdiende aan de bioticketverkoop, maar het surplus aan biodiesel nog niet had geproduceerd, laat staan had uitgeslagen op de markt voor vervoer. Uiteindelijk legt de milieuofficier het bedrijf en zijn directeur ten laste dat het drie keer opzettelijk een bioticket in strijd met de waarheid heeft opgemaakt en verkocht. Daarmee zou 2,4 miljoen euro zijn gemoeid.
Fraude met blockchain voorkomen
In de relatief kleine biodieselbranche lopen inmiddels best wat strafzaken , die stuk voor stuk veel tijd en geld vergen om uit te lopen en tot een goed einde te brengen. Dit terwijl de Nederlandse Emissie-autoriteit al in 2014 waarschuwde dat de regels fraudegevoelig waren en op punten moeilijk te controleren. Het brengt officier Claartje van Drumpt tot een aanbeveling die haar strafzaak overstijgt.
“Net als bij ivoor, vlees en hout, geldt in dit soort zaken dat de aantoonbaar duurzame herkomst de legaliteit en ook de waarde van het product bepaalt. Dan is het van belang niet voornamelijk te vertrouwen op zelfcertificering door de branche. Mijn oproep is deze: Plak daar een systeem van blockchain tegenaan, waarmee al diverse andere branches werken. Zo maakt een grote Nederlandse kruidenleverancier op die manier op zijn website inzichtelijk wat de herkomst van zijn kruiden is: bij wie ze op het land stonden, wat deze persoon verdiende – en wat er nog meer in de keten gebeurde. Dat doet dit bedrijf overigens met hulp van de organisatie ‘Fairfood’, die onder meer door blockchaintechnologie een eerlijkere en duurzamere toeleveringsketen van voedsel nastreeft. Dit soort bedrijven legt vrijwillig de kosten neer om eerlijker en duurzamer voedsel te verkopen. Dan zou de biodieselbranche – die wettelijk verplicht is een duurzame herkomst te garanderen, haar bestaansrecht daaraan ontleent en daar goed voor betaald krijgt – daar ook veel meer mee moeten doen. Er zijn al wel biodieselbedrijven bezig met blockchain. Dat zouden ze als het aan mij ligt allemaal moeten doen.”
“Het zou goed zijn als de overheid serieus over dit soort oplossingen aan de voorkant gaat nadenken. Dat is wellicht even kostbaar voor de branche, maar zonder dit soort serieuze controlesystemen blijft het prijskaartje voor de opsporing. En uiteindelijk voor het milieu.”
Eureka
De bioticketfraude leidt vervolgens ook tot een verdenking van witwassen. In het najaar van 2015 besluit de milieuofficier tot een doorzoeking in een woning van de hoofdverdachte. Die is dan niet aanwezig, zijn vrouw – en medeverdachte – wel. Het opsporingsteam neemt tal van administratieve stukken in beslag. Rechercheurs van ILT vinden 60.000 euro onder de hydrokorrels van een kamerplant. En op zolder nog 40.000 euro in een hoge hoed. Als de doorzoeking bijna is afgerond, vraagt de milieuofficier nog of de tas en portemonnee van de echtgenote ook is meegenomen. “In een portemonnee in die tas troffen we vier bankpasjes aan uit Bonaire. Dat was de start van deel 2 van het onderzoek, een onderzoek naar witwassen. Achteraf was dat mijn eurekamomentje. Dat je denkt: jemig, als we dat niet hadden gevonden, waren we nooit achter die bankrekeningen gekomen, waarop ruim 1,8 miljoen euro stond.”
“Eh… nu zit ik me zelf wel op de schouder te kloppen, maar daar moet ik direct bij zeggen dat de financiële en milieuspecialisten van ILT geweldig werk hebben geleverd. In dit onderzoek kwamen veel nieuwe dingen samen. Complexe milieuregels, de wereld van de handel in biotickets en het voor ILT vrij nieuwe financieel onderzoek naar fraude en witwassen.” Een groot team van ILT werkte hard om alle puzzelstukjes zorgvuldig te onderzoeken en tegelijkertijd ook begrijpelijk genoeg aan het papier toe te vertrouwen. Gelet op de complexiteit van de zaak en de grootte van het team was dat geen sinecure.
Een van de beste herinneringen was dan ook het moment dat alles leek samen te vallen en de kwartjes vielen. “Het was een vergadering van het hele opsporingsteam. Omdat het zo complex was, zijn we toen op grote vellen papier gaan uittekenen: welke bewijsmiddelen hadden we nou? Bij welke verdenkingen hoorden die, en hoe verhoudt dat alles zich tot elkaar? Het was in die sessie, dat iedereen, ook ik, ineens het grotere plaatje, waaraan ieder voor zich hard had gewerkt, begon te zien. Daar hebben we de basis gelegd voor een heel mooi, leesbaar dossier.”
“In India en Australië zijn hele gebieden ontvolkt en veestapels gestorven door droogte en watersnood. Die saaie biotickets gaan dáárover.”
Wegsluizen
9 juli 2019, rechtbank Overijssel. Claartje van Drumpt gaat staan en rekwireert. “Zo op het oog zijn biotickets saaie materie”, zegt ze. “Maar afgelopen 29 juni van vorige week, was alweer de warmste ooit. De gevolgen van de hittegolven en droogte van vorige zomer zijn nog zichtbaar. In India en Australië zijn hele gebieden ontvolkt en veestapels gestorven door de droogte en watersnood. Die saaie biotickets gaan dáárover, over het tegengaan van klimaatverandering. Over een kans om schone lucht voor toekomstige generaties te bieden. Terwijl 15- jarige kinderen spijbelen om aandacht te vragen voor enorme klimaatproblemen waarmee warme landen nu al te dealen hebben, graaide verdachte miljoenen binnen met een systeem dat bedoeld was om dat klimaat te beschermen.”
De officier eist tegen de verdachte een gevangenisstraf van 38 maanden onvoorwaardelijk wegens van fraude met biotickets en gewoontewitwassen en valsheid in geschrift. Tegen het biodieselbedrijf vordert zij de maximale geldboete van 820.000 euro, al wordt daarmee in feite geen recht gedaan aan de omvang van de fraude. Tot slot kondigt de officier de ontnemingszaken aan tegen het biodieselbedrijf, de hoofdverdachte, evenals zijn echtgenote.
Van Drumpt: “Over mijn strafeis was de verdachte duidelijk aangedaan. Ik had hem in 2016 toegezegd dat ik rekening zou houden met zijn meewerkende houding waarbij hij toen had aangegeven schoon schip te willen maken. Later bleek dat de dat de door hem bekende fraude vermoedelijk slechts een topje van een ijsberg was. De verdachte zou ook na de tweede doorzoeking in zijn huis en aanhouding, op nog grotere schaal zijn doorgegaan, met weer een andere vorm van fraude. Die zaak komt overigens nog voor de rechter. Van een echt schoon schip was dus waarschijnlijk geen sprake. Dat was natuurlijk zijn goed recht, maar leverde een ander plaatje op dan de tot inkeer gekomen verdachte die ik in 2016 voor me dacht te zien. Dus was mijn eis, waarin overigens nog steeds wel iets van de richtlijnconforme straf was af getrokken, forser dan hij voor zich had gezien. Dus ja, ik heb hem waarschijnlijk teleurgesteld, maar hij had mij ook wel een beetje teleurgesteld.”
Op 22 augustus 2019 veroordeelt de rechtbank Overijssel de hoofdverdachte tot een gevangenisstraf van 30 maanden waarvan 10 maanden voorwaardelijk, voor fraude, valsheid in geschrifte en witwassen. Het biodieselbedrijf moet een boete betalen van 400.000 euro. Volgens de rechtbank heeft de handel in valse biotickets het bedrijf ongeveer 2 miljoen euro opgeleverd. Daarnaast heeft de verdachte over een periode van vier jaar ongeveer 3 miljoen euro gelden witgewassen. De zaak loopt nu in hoger beroep.
