De Europese Houtverordening (EUTR) is dit jaar tien jaar van kracht. Zowel via het bestuursrecht als via het strafrecht zijn Nederlandse houtbedrijven aangepakt. Nederland geldt daarmee binnen de EU als land dat de EUTR relatief goed handhaaft. Dit verdient zeker een pluim.
Tegelijkertijd is deze handhaving niet meer dan terecht, want Nederland is grootgebruiker van tropisch hardhout – met de vele steigers, bruggen, zitbankjes en houtbouw van tropisch hardhout. Daarnaast is Nederland grootproducent van luxe jachten zoals voor miljardairs, met bijna standaard dekken van Myanmarees teakhout. Zoals te lezen in dit nummer is hout uit Myanmar niet langer toegestaan op basis van de EUTR. NRC Handelsblad citeerde uit tapgesprekken waaruit bleek dat gevestigde teakhandelaren bewust wetgeving en handhaving ontdoken.
Alhoewel relatief goed, kan houthandhaving toch beter. Dit bleek uit de casus van 130 duizend kuub illegaal hout die in 2021 werd geëxporteerd vanuit Brazilië naar de VS en EU – een hoeveelheid van 6.400 houtvrachtwagens. De duizenden boomstammen waren in 2020 inbeslaggenomen, maar werden in 2021 door Bolsonaro’s milieuminister Salles vrijgegeven voor export naar de VS en EU. Terwijl Amerikaanse houthandhavers bemerkten dat het hout illegaal was, kwam het illegale hout ongehinderd EU-landen binnen, waaronder Nederland.
Informatie die Amerikaanse handhavers doorspeelden aan hun Braziliaanse collega’s deed Salles uiteindelijk de das om. Hij trad af op bevel van het Braziliaanse Federale Hooggerechtshof. Het geeft aan hoe belangrijk internationale samenwerking is, want het Braziliaanse OM kan snel, en uiteraard beter dan Amerikaanse of Europese handhavers, controleren of Braziliaanse houtkapvergunningen geldig zijn.
Braziliaanse officieren stellen dat 90% van de houtkap en 90% van de ontbossing (voor landbouw) illegaal is
Ikzelf kom sinds 20 jaar in de Amazone en weet hoe crimineel de houthandel en landbouwsector er kunnen zijn. Braziliaanse officieren stellen dat 90% van de houtkap en 90% van de ontbossing (voor landbouw) illegaal is. Als ik tijdens criminologiecursussen voor Braziliaanse officieren betoog dat het gaat om georganiseerde misdaad, gelet op de bijna structurele documentfraude, corruptie en geweld, dan zie ik veel instemmend geknik. Sommige landbouwofficieren hebben politiebeveiliging, of zijn zelf bewapend.
Toevallig ken ik de regio waar bovengenoemde illegale houtvrachten vandaan kwamen, die ik in criminologische publicaties beschreef als forest crime hotspot. Chief Dadá Borarí, de voornaamste inheemse bosbeschermer uit deze regio met wie ik sinds 2015 samenwerk, wordt al jaren bedreigd vanuit de hout- en sojasector. Na aanslagen, ontvoering en martelingen heeft hij sinds 2008 politiebeveiliging.
De EU werkt momenteel aan een nieuwe bossenwet, die geen producten van ontbossing zal toestaan. Voor Nederland wordt vooral handhaving op Braziliaanse soja relevant, want Nederland is Europa’s belangrijkste bestemming van Braziliaanse soja; veevoer voor Nederlands immense (pluim)vee-industrie. Er zit nog veel (georganiseerde) criminaliteit in deze veevoederketen. Een Braziliaanse officier zei me dat mensen in Nederland moeten weten dat de soja uit de Amazone een bijsmaak heeft van bloed, gelet op het ontbossingsgerelateerde geweld jegens de traditionele bevolking.
Respect voor mensenrechten ontwikkelt zich in de EU van soft law naar hard law. Zowel voor mensenrechten, maar ook voor handhaving van de EUTR en de toekomstige Europese boswet zal internationale politie- en justitiesamenwerking, zoals met Brazilië, alleen maar belangrijker worden.
Tim Boekhout van Solinge werkt als freelance criminoloog (o.a. voor SSR, UNODC en SKC), gespecialiseerd in georganiseerde criminaliteit, illegale drugsmarkten en hout- en woudcriminaliteit. In Brazilië heeft hij met Chief Dadá Borarí inheemse preventieprojecten rond hout- en woudcriminaliteit opgezet (vooralsnog vrijwillig voor de stichtingen Forest Forces en Sinchi).
