Tekst Klaas Jan Bos
Foto Raymond Rutting en Loes Spruijt-van der Meer
Waarom Tamar Klooster en Diederik Greive zich het lot aantrekken van een mooi Gronings dorp
De situatie op en rond het asielcomplex in Ter Apel, waar veiligheid en menswaardige opvang onder druk staan, gaat parket Noord-Nederland aan het hart. Hoofdofficier Diederik Greive en gebiedsofficier Tamar Klooster pleiten voor ontlasting van de asieldruk op Ter Apel. “Bijna alle asielzoekers moeten binnenkomen via Ter Apel, dat loopt spaak. De aanmeld-, de opvangmogelijkheden en de werkbaarheid van procedures moeten snel worden vergroot.”
Het is een beeld dat hoofdofficier van justitie Diederik Greive van het parket Noord-Nederland maar niet van zijn netvlies krijgt. Tijdens een werkbezoek aan de opvanglocatie bij het aanmeldcentrum in Ter Apel ziet hij midden op het terrein een lang traliehek staan met ergens halverwege een poort en een hokje. De hekken scheiden groepen asielzoekers. Zo worden geregistreerde asielzoekers gescheiden van de mensen die nog niet geregistreerd staan. Ook is er een hek dat uitgeprocedeerde asielzoekers afschermt van de overige bewoners van de locatie. “En ik, ik groet vriendelijk naar de medewerker van het COA in het hokje en mag even heen en weer lopen. Als een bevoorrecht en vrij mens.”
De situatie in Ter Apel gaat Greive en officier van justitie Tamar Klooster aan het hart. Klooster komt net terug van een gesprek met de winkeliers in het dorp. Zij gaan gebukt onder een forse toename van criminaliteit. Winkeldiefstallen en andere incidenten zijn aan de orde van de dag. Het is met name een kleine groep van de kansarme asielzoekers, die de problemen veroorzaken.
Ondernemers en inwoners van het dorp in de zuidpunt van Groningen zijn er klaar mee. “Voorgaande jaren voelde ik dat zij samen met de overheid de problematiek wilden oplossen, maar het vertrouwen lijkt nu weg,” aldus Klooster, die spreekt van een grimmige sfeer. “Het draagvlak voor het aanmeldcentrum en de opvanglocatie neemt af. Het is een heel beklemmend gevoel. Wat is de volgende stap, waar gaan we in terecht komen? De situatie is uitzichtloos.”
Kansloos
Greive valt zijn gebiedsofficier bij. Het probleem is dat er beperkt zicht is op het reilen en zeilen van de zogenoemde kansarme asielzoekers. “Ze mogen het terrein van het asielcomplex af. En dat is natuurlijk goed. Het azc is geen gevangenis. Mensen die op de vlucht zijn voor onvrijheid en onveiligheid, sluit je niet op achter hekken en tralies. Maar het is wel nodig dat er zicht is op het bestaan en de ontwikkeling van criminogene factoren in en rond het azc. En daar schort het nog wel eens aan.”
Maar dat is niet het enige probleem. Klooster ziet in de probleemgroep ook een forse toename van drank- en drugsgebruik en agressie. Daarnaast is de school ook een tijdje dicht geweest, vanwege de situatie vorig jaar met de mensen die buiten de hekken van het azc sliepen. Klooster: “Het karakter van het azc is veranderd, mede omdat de asielzoekers met zicht op een verblijfsvergunning sneller kunnen worden doorgeplaatst naar een andere locatie. De rest blijft in Ter Apel achter, met alle gevolgen van dien. Voor het azc en voor het dorp.”
Meer aanmeldcentra
Een verhoogde instroom, het niet snel genoeg kunnen onderbrengen van statushouders, gemeenten die alleen onder voorwaarden asielzoekers willen opvangen en een spreidingswet die er nog niet is. Het zijn zo maar een paar oorzaken waardoor het dorp met de gebakken peren zit. Greive slaat met zijn hand op tafel. “Hoe is het toch in hemelsnaam mogelijk? Bijna alle asielzoekers moeten binnenkomen via Ter Apel, dat loopt spaak. De aanmeld-, opvangmogelijkheden en werkbaarheid van procedures moeten snel worden vergroot. Asielzoekers hebben recht op een goed georganiseerde en menswaardige opvang. Natuurlijk zie ik dat staatssecretaris Van der Burg zijn uiterste best doet en met ideeën komt*, bijvoorbeeld over voorportaallocaties. Maar met ideeën alleen lossen we de problemen niet op. Er moet wat gebeuren. In het Noorden zijn we kritisch geworden op ideeën, beloftes en woorden alleen. Van der Burg heeft brede politieke en bestuurlijke steun en daadkracht nodig om oplossingen te realiseren.”
Greive en Klooster verwachten een landelijke politiek-bestuurlijke oplossing. Den Haag is aan zet. Greive: “Maar zolang niet meer wordt bewogen is het dweilen met de kraan open voor de politie, voor de IND, voor het COA, het orgaan, voor de gemeente Westerwolde, voor de politie, de vreemdelingenpolitie en voor ons. Niemand hier is te beroerd om hard te werken aan het oplossen van de problemen. We weten waar we het voor doen. Maar laat ons niet in de steek.”
Ter Apel is volgens Greive een broeinest voor onrecht en criminaliteit. Klooster valt hem bij en zegt dat het een bekende reflex is dat op zo’n moment naar het strafrecht wordt gewezen. “Maar daar is niet de oplossing van het probleem te vinden. Het enige wat helpt is dat je de strafrechtelijke norm duidelijk stelt en bevestigt en dus sneller de strafzaken afrondt met een onherroepelijke beslissing. Daar zetten we ons als OM voor in en dat is hopelijk helpend in het vreemdelingrechtelijke traject.”
Rol van het OM
De rol van het OM in de problematiek in en rond Ter Apel is met name gelegen in het strafrechtelijk handhaven van de rechtsorde. Klooster en Greive zeggen dat het de taak van het OM is om normoverschrijdingen aan te pakken van mensen met welke status dan ook. “Mensen in Ter Apel moeten op het OM kunnen vertrouwen. Wij doen ons stinkende best om te proberen het draagvlak te vergroten in ons deel van het werk,” zegt Klooster, die om de twee weken om tafel zit met de burgemeester en de politie. “Soms schuift ook het COA aan. Daar zijn we al maanden bezig om ons te prepareren op het moment dat de instroom te groot wordt en welke consequenties dat dan weer heeft voor de openbare orde.”
Het is een zwaard van Damocles dat constant boven het hoofd van alle betrokkenen hangt, terwijl de problematiek in de loop der jaren alleen maar complexer is geworden volgens Klooster: “In 2022 werden wij geconfronteerd met een overloop van de asielopvang. De landelijke discussie ging toen over hoe we mensen fatsoenlijk op konden vangen en hoe we de mensen die overlast gaven er uit konden pikken, waardoor de goeden niet onder de slechten zouden lijden. Nu gaat het in Den Haag nog steeds over de verhoogde instroom, maar wij hebben inmiddels te maken met een andere werkelijkheid. We hebben nu een probleem erbij en dat is de explosieve situatie in Ter Apel zelf, terwijl we wachten op het moment dat het ons als overheid qua instroom weer over de voeten loopt.”
‘Een Syrisch gezin vroeg mij wat er met hen ging gebeuren. Ik voelde me op dat moment een overheidsdienaar met de mond vol tanden’
Bobo
Greive stond vorig jaar op het terrein voor het asielcomplex toen het vol stond met de welbekende blauwe tentjes, die na een inzamelingsactie door lokale ondernemers waren uitgedeeld. Er werd door de politie een veiligheidsfouillering uitgevoerd. Hij werd aangesproken door een vriendelijk Syrisch gezin. Zij hadden, ondanks zijn spijkerbroek met trui, wel door dat hij een bobo was. “Ze vroegen mij wat er met hen ging gebeuren. Ik voelde me op dat moment niet zozeer een OM’er, maar vooral een overheidsdienaar met de mond vol tanden. Je ziet dat dit de plek is waar je als vluchteling vooral niet had willen zijn. Ik voelde een groot gevoel van onrechtvaardigheid en onmacht.”
Greive zag thuis op tv de beelden van de inbeslagname van de blauwe tentjes. Tegen zijn vrouw zei hij nog: ‘Welke onbenul heeft besloten die tentjes weg te laten halen?’ “Die onbenul was ik zelf dus… In de driehoek was besloten dat, vanwege een concreet veiligheidsrisico, de tentjes via de strafrechtelijke weg preventief in beslag moesten worden genomen. Toen het mij werd uitgelegd had ik er ook wel enig begrip voor. Een praktische beslissing in het heetst van de strijd. Maar laten we met zijn allen zorgen dat we niet weer in zo’n situatie terechtkomen.”
Klooster vult aan: “Ik was toevallig net die week op vakantie. Maar ik zag die beelden en had dat ook. Wij staan voor een rechtvaardige samenleving. Het kan toch niet zo zijn dat we als ene overheid de mensen opjagen, omdat de andere, of beter gezegd dezelfde, overheid het niet voor elkaar krijgt om die mensen fatsoenlijk onderdak te bieden? Dat raakte me echt, die blauwe tentjes.”
De tentjes buiten het asielcomplex en hoe daar mee om te gaan vormden een groot dilemma. Eén van de vele waarvoor het OM en de politie staan. Via Reijer Gaasterland van het BIOM (Bureau integriteit OM) is daarom voor de betrokken OM’ers en de politie enige tijd geleden een moreel beraad georganiseerd. “Daar zijn de ethische dilemma’s met elkaar besproken,” zegt Greive, die aan deze bijeenkomst een positief gevoel over hield. “Het heeft de band tussen OM en het basisteam Ommelanden-Oost verdiept. Wij hebben over kunnen brengen dat wij als OM niet alleen technisch het gezag hebben over de opsporing. Maar dat er ook oog is voor morele aspecten.”
Boei in een ruige zee
Greive is een positivo. In zijn benadering gaat hij altijd liever uit van een positieve dan van een negatieve benadering. Het is de boei in een soms ruige zee die hem houvast geeft, ook al is er aan de horizon geen perspectief te bekennen. “De uitzichtloosheid van het probleem heeft een ontmoedigend effect op de mensen die het belangrijke uitvoerende werk doen. Maar het ontneemt zeker niet de zin aan ons werk. We kunnen het immers wel proberen zo goed mogelijk te doen. Alles uit je vakmatige kast halen. Dat motiveert mij enorm.” Klooster is het daarmee eens. Zij ziet bovendien verschillen met vorig jaar. “Iedereen is nu aan boord. Iedereen voelt, in ieder geval lokaal, en wellicht ook landelijk, de noodzaak om elkaar vast te houden. De IND, de politie, de gemeente en het COA. Maar meer capaciteit is zeer welkom. Bij alle betrokken instanties.”
Tot slot. Het steekt Greive en Klooster dat de beeldvorming rond Ter Apel negatief is. Het is een mooie plaats met één van de mooiste kloosters van het land in een prachtig gedeelte van Nederland, Westerwolde. Het negatieve plaatje doet iets met het dorp, zegt Klooster: “Ik heb van ondernemers in het dorp gehoord dat er minder mensen uit de omliggende kernen komen winkelen. Als het centrum van het dorp de hele tijd slecht in het nieuws komt, gaan mensen naar Stadskanaal of Emmen om boodschappen te doen. Ook de campingeigenaar wordt niet vrolijk van alle negatieve berichtgeving. Mensen denken dat Ter Apel gevaarlijk is en gaan ergens anders heen. En dat terwijl het allergrootste gedeelte van de inwoners er heel graag woont.”
Ter Apel lijkt inmiddels ook een podium voor velen om hun punt te maken. Greive zegt dat we er met zijn allen voor moeten waken dat de ziel van Ter Apel niet door alles en iedereen wordt geclaimd. “We moeten de ont-Ter Apeling tegengaan. De identiteit van het dorp moet bewaard blijven. De mensen daar willen heus wel asielzoekers opvangen. Dat doen ze al heel lang. Maar de huidige problematiek trekt een te sterke wissel op hen. Dus Den Haag, zorg voor meer aanmeldcentra. Dan kunnen we met een beter uitzicht verder werken aan goede en veilige opvang van asielzoekers en Ter Apel weer Ter Apel laten zijn.”
* Tijdens de totstandkoming van dit artikel werd door het kabinet nog volop onderhandeld over de beperking van de asielinstroom. Korte tijd later viel het kabinet.
AANPAK VAN MISDRIJVEN DOOR OVERLAST GEVENDE ASIELZOEKERS
In de zomer van 2022 werd Nederland opgeschrikt door de (schrijnende) situatie in en rondom het aanmeldcentrum in Ter Apel als gevolg van de crisis in de asielopvang. De noodzaak om te komen tot voldoende crisisen noodopvangplekken voor asielzoekers is nog onverminderd groot. Draagvlak voor de opvang van mensen die asiel aanvragen, is echter afhankelijk van een effectieve aanpak van criminaliteit op en rondom opvanglocaties.
Het OM concretiseert en implementeert tegen deze achtergrond een strafrechtelijke aanpak van misdrijven, die door overlast gevende asielzoekers zijn gepleegd. Deze aanpak bestaat uit aanvullend beleid, vormgegeven in een routekaart, en wordt landelijk geïmplementeerd. Hiermee wil het OM een transparante en voorspelbare bijdrage leveren aan de aanpak van de overlast door een kleine groep die misdrijven pleegt. Het uiteindelijke doel van deze aanpak is om - samen met de politie, executiepartners en de asielketen - een bijdrage te leveren aan het behoud van landelijk en lokaal draagvlak voor de (nood) opvang van asielzoekers.
Voor deze doelgroep is het van belang dat de strafoplegging én tenuitvoerlegging snel volgen op een aanhouding (lik-opstukaanpak). Deze specifieke doelgroep onder de asielzoekers is namelijk sterk mobiel: zowel in Nederland als in de rest van Europa. Hierdoor is de kans groot dat zij zich onttrekken aan berechting of de tenuitvoerlegging van een straf of maatregel. Een likop- stukaanpak kan dit voorkomen en daarbij het beeld bijsturen dat je als overlast gevende asielzoeker in Nederland ongehinderd misdrijven zou kunnen plegen.
De ontwikkelde werkwijze en routekaart zijn in lijn met de ambities van het Actieplan voor de strafrechtketen. Dit gezamenlijke actieplan van de ketenpartners richt zich op het terugdringen van voorraden en het verkorten van doorlooptijden, onder andere door vanaf ZSM meer in te zetten op supersnelrecht en door de OM-strafbeschikking meer te benutten. Deze werkwijze helpt om de veelvoorkomende criminaliteit (VVC), zoals winkeldiefstallen, en lichte HIC-zaakstroom, snel en effectief af te doen en kan op iedere verdachte worden toegepast.
