Tekst Jochem Davidse
Foto Loes Spruijt-van der Meer
Themazitting bedreigde politici
‘Politici moeten hun werk in alle vrijheid kunnen doen, zonder zich bij het verkondigen van hun mening druk te hoeven maken over hun eigen veiligheid.’ Uit de mond van de officier van justitie klonk de zin als een mantra door de hele themazitting Bedreigde Politici in de Haagse rechtbank. Het aantal bedreigingen van politici bereikte het afgelopen jaar een recordhoogte.
'Laten we hopen dat er binnenkort een Nederlandse Breivik opruiming gaat houden in de nazi-zwijnenstal die we kennen als het #binnenhof!'
En:
'Sigrid Kaag jij zult sterven aan mijn blote handen!'
En
'Hugo, wacht maar, binnenkort aanslag op jou, neppe kanker hoerenzoon!'
En:
'Jij binnenkort voor een tribunaal en daarna gelijk vuurpeloton of aan je nek ophangen, landverrader, zielloze lafbek!'
Wie op Twitter of Instagram op dergelijke, ongekend grove teksten stuit, teksten waar de blinde woede bijkans vanaf spat, die vraagt zich al snel af: wie schrijft zoiets in godsnaam? Wie eind mei in de Haagse rechtbank de themazitting Bedreigde Politici bijwoonde, kreeg antwoord op die vraag. Op een maandagmiddag behandelde de politierechter zeven zaken waarbij het in alle gevallen draaide om opruiing en strafbare bedreigingen aan het adres van politici, vrijwel allemaal anoniem geuit via social media. Een zaak werd aangehouden, de overige zes verdachten, allemaal mannen variërend in leeftijd van 21 tot 57 jaar, werden zonder uitzondering schuldig bevonden en, grotendeels conform de eis, veroordeeld tot taakstraffen van 40, 60 en 80 uur, al dan niet in combinatie met een voorwaardelijke gevangenisstraf van een of twee weken. Het feit dat de bedreiging een politicus betreft, werkt daarbij strafverzwarend. Twee verdachten kwamen ervan af met een boete (de rechter: “Te betalen in twaalf termijnen, dan wordt u er twaalf keer aan herinnerd hoe stom u bent geweest”).
1125 meldingen
Voorafgaand aan die zitting bracht het Openbaar Ministerie een persbericht naar buiten met de laatste cijfers over dit fenomeen. Die stemmen niet vrolijk. Het Team Bedreigde Politici (TBP) ontving vorig jaar 1125 meldingen. Dat is bijna een verdubbeling ten opzichte van het jaar daarvoor, toen het er 588 waren. Toch kun je volgens parketsecretaris Gommers, die namens AP Den Haag deel uitmaakt van het TBP, uit die cijfers niet concluderen dat er het afgelopen jaar veel meer politici werden bedreigd dan voorheen. Dat aantal is namelijk nagenoeg gelijk gebleven. “De enorme toename van het aantal meldingen is vrijwel uitsluitend toe te schrijven aan het feit dat een bepaalde politicus, wiens naam wij niet zullen noemen, veel meer is gaan melden."
Al die 1125 meldingen leidden tot op het moment van dit schrijven (begin juni) tot 37 dagvaardingen. Zo’n 120 zaken zijn nog in behandeling. Critici kunnen daar een bevestiging in zien van het veel gehoorde verwijt dat het OM weinig doet tegen dit soort bedreigingen, of daarbij toch op z’n minst selectief te werk zou gaan, maar niets is minder waar, verzekert Gommers. “Al die 1125 meldingen zijn door ons bekeken en beoordeeld. Stuk voor stuk.”
“Inclusief de soms gruwelijke foto’s en filmpjes van onthoofdingen en dergelijke,” verzucht officier van justitie Kuipers, die naast Gommers de andere helft vormt van het TBP van het Haagse parket. Gommers: “We doen al het mogelijke om de afzenders van dit soort berichten op te sporen en te vervolgen, mits dat haalbaar is binnen een aanvaardbare termijn. In de meeste gevallen leidt dat helaas niet tot een veroordeling, maar dat ligt niet aan ons.”
Een Nederlandse Breivik
'Laten we hopen dat er binnenkort een Nederlandse Breivik opruiming gaat houden in de nazi-zwijnenstal die we kennen als het #binnenhof, al die hufters. @minpres @sigridkaag @gjmsegers @liliane_ploumen #wopkehoekstra #hugodejonge mogen ze wat mij betreft afmaken.'
“Een nazi-zwijnenstal… Wat vindt u nou zelf van zo’n kwalificatie?” vraagt de rechter.
“Behoorlijk overdreven,” bekent de 57-jarige werkloze concertfotograaf Rudi S. Hij ging door een moeilijke periode destijds, vertelt hij met zichtbaar trillende handen. Kort nadat hij zijn baan verloor, brak de corona-pandemie uit en belandde hij in een sociaal isolement. Tot overmaat van ramp kreeg zijn moeder een herseninfarct. Vervolgens hoorde hij Hugo de Jonge op tv zeggen dat iedereen gevaccineerd moest worden. Dat was de druppel. Hij heeft prikangst.
“En dan gaat u dit soort berichten versturen?” vraagt de rechter.
“Ik voelde me bedreigd,” zegt Rudi.
“Ú voelde zich bedreigd?” vraagt de rechter verontwaardigd.
“Nou ja, eigenlijk wel. Ik hoorde zeggen dat ze van deur tot deur zouden gaan, en van arm tot arm, als bij een razzia. Ik vond dat behoorlijk bedreigend. Maar ik hoopte natuurlijk niet echt dat er mensen doodgeschoten zouden worden.”
“Maar u schreef het wel,” stelt de rechter vast.
“Ik schreef het wel, ja,” bevestigt Rudi. “Maar ik heb heel bewust voor Breivik gekozen. Ik had bijvoorbeeld ook voor Volkert van der G. kunnen kiezen.”
De rechter kijkt hem vragend aan.
“Breivik zit opgesloten,” zegt Rudi. “In Noorwegen, ook dat nog. Volkert van der G. niet. Die loopt hier ergens vrij rond.”
“Dus dat was bedreigender geweest, bedoelt u?”
“Dat lijkt mij wel, toch?”
“Ik probeer u te begrijpen,” zegt de rechter, wiens wenkbrauwen zich nog altijd ergens halverwege zijn voorhoofd bevinden. Zijn uitspraak is conform de eis: een werkstraf van 60 uur en een voorwaardelijke gevangenisstraf van twee weken.
Team Bedreigde Politici
De werkwijze die het TBP hanteert wijkt af van de normale gang van zaken. Wordt een gewone burger bedreigd dan kan hij of zij daarvan aangifte doen bij de politie. Vervolgens wordt een onderzoek ingesteld dat mogelijk leidt tot een vervolging. Wordt een politicus bedreigd dan kan hij of zij dat, zonder eerst aangifte te doen bij de politie, melden bij het TBP dat vervolgens beoordeelt of er inderdaad sprake is van een strafbare bedreiging. Is dat het geval dan kan alsnog aangifte worden gedaan en wordt een onderzoek gestart. Door het beoordeelmoment door het OM naar voren te halen wordt dus niet alleen de drempel voor politici verlaagd om melding te maken van dit soort berichten, maar wordt ook de politie ontlast. Zo wordt voorkomen dat er aangiftes worden opgenomen die mogelijk daarna moeten worden geseponeerd omdat het OM achteraf oordeelt dat de uitlating niet strafbaar is.
Van de 1125 meldingen werden er door het OM 889 als strafbaar beoordeeld. Dat wil zeggen dat er in de betreffende berichten volgens het OM sprake was van opruiing of van een strafbare bedreiging. “Van strafbare bedreiging is sprake wanneer er gedreigd wordt met een misdrijf tegen het leven gericht, zware mishandeling, brandstichting en nog een aantal dingen,” legt officier Kuipers uit. “Het moet dus wel meer zijn dan ‘Ik sla je op je bek’. Het dreigen met een eenvoudige mishandeling is niet strafbaar. Anders is het wanneer je op social media oproept om een bepaalde politicus op z’n bek te slaan. Dat is opruiing en dat is weldegelijk strafbaar.”
'Of een bepaald bericht strafbaar is of niet leidt ook bij ons geregeld tot discussies'
Gommers: “En natuurlijk is er ook een grijs gebied. Of een bepaald bericht strafbaar is of niet leidt ook bij ons geregeld tot discussies. Sommige berichten kun je op verschillende manieren lezen. ‘Je gaat dood!’ bijvoorbeeld. Je kunt dat heel goed als bedreigend opvatten, maar je kunt het ook lezen als een open deur. Iedereen gaat een keer dood, aan wat dan ook. Het wordt anders wanneer iemand er een emoji van een pistool of een mes bij plaatst. Dat verandert de context.”
Wanneer een bericht door het TBP als strafbaar is beoordeeld, en er aangifte is gedaan door de politicus die erin wordt bedreigd, is de volgende stap het herleiden van het bericht naar de vrijwel altijd anonieme afzender ervan. Dat is in veel gevallen lastig, vertelt Gommers. “Veel berichten blijken afkomstig van social-media-gebruikers in landen waar wij geen goede rechtshulprelatie mee hebben. Als zo’n land niet meewerkt dan houdt het voor ons eigenlijk op. Pakistan spande wat dat betreft de kroon het afgelopen jaar. Als het op basis van ons onderzoek zeer waarschijnlijk is dat een verdachte zich in Pakistan bevindt, dan is verder onderzoek naar de identiteit van de afzender zo goed als kansloos. Van de 889 strafbare berichten vielen er om die reden al zo’n 600 af.”
Geen idee van de impact
Uiteindelijk blijven er van de 889 als strafbaar beoordeelde berichten dus een kleine 300 over waarvan de reële kans bestaat dat de afzender ervan geïdentificeerd kan worden. Medewerking van het social-media-platform waarop het bericht is geplaatst, is daarbij vaak cruciaal. Weigeren zij de opgevraagde gegevens te verstrekken, zoals IP-adressen en telefoonnummers die aan een bepaald account hangen, dan kan ook dat reden zijn om het onderzoek te stoppen.
Kuipers: “De bereidheid van die platforms om aan dergelijke verzoeken mee te werken liet in het verleden nog wel eens te wensen over, vooral die van Twitter, maar momenteel gaat dat een stuk beter. Helaas kunnen wij hen niet dwingen om die gegevens aan ons te verstrekken.”
De laatste stap, voordat de dagvaarding kan worden verstuurd, is aantonen dat degene van wie het account is ook daadwerkelijk degene is die het bericht verstuurde. Een account kan bijvoorbeeld zijn gehackt. De beste manier om daar achter te komen is doormiddel van een verhoor, maar ook dat is vaak lastig wanneer iemand zich in een ver buitenland bevindt. Ook om die reden sneuvelen de nodige onderzoeken.
Verdachten die uiteindelijk wel kunnen worden geïdentificeerd en opgespoord, mits meerderjarig, ontvangen in principe allemaal een dagvaarding. Net als de verdachten die tijdens de themazitting van eind mei terechtstonden. Gommers: “Mensen die dit soort teksten in een opwelling, met een slok op, of als zogenaamd geintje op social media slingeren, hebben geen idee van de impact ervan.”
'We hebben inmiddels heel wat gezien en gehoord, maar op zo’n zitting word je toch altijd weer verrast'
Twee flessen wodka
'Sigrid Kaag jij zult sterven aan mijn blote handen! En de rekening voor al het lijden wordt bij jouw vrienden neergelegd.'
En:
'@Sigrid Kaag @hugodejonge Sterf! Je bent een dief en je dient te worden geruimd. Vanaf nu zal jouw directe familie worden geruimd. Je bent een fucking hoer!'
“De gevoelens die door de vingers van mijn cliënt via het toetsenbord het internet bereikten, kwamen niet voort uit de intrinsieke wens om mevrouw Kaag en meneer De Jonge daadwerkelijk iets aan te doen of schrik aan te jagen.”
Aldus de advocaat. Zijn cliënt is minder breedsprakig: hij was dronken. De 39-jarige René F. draagt een grijs pak, inclusief overhemd en stropdas. Naast hem staat een geopende laptoptas die uitpuilt van de paperassen. In het dagelijks leven is hij werkzaam als consultant in de ‘antidiscriminatiesector’. Hij schaamt zich diep voor de berichten die hij in oktober 2021 op Twitter plaatste. Al bij de eerste zin wordt hij overmand door emoties.
“Ik wil graag beginnen met mijn excuses aan te bieden,” snikt hij met horten en stoten. “Het is voor mij heel moeilijk om te accepteren dat ik dit heb geschreven. Ik herken mij absoluut niet in deze woorden en ik ga gebukt onder een enorm schuldgevoel.”
Kort na het uitbreken van de corona-pandemie ontwikkelde hij een serieus alcoholprobleem, vertelt hij. ’s Avonds gingen er soms wel twee flessen wodka in, terwijl hij achter zijn laptop zijn woede en frustraties ventileerde. Inmiddels drinkt hij geen druppel meer, verzekert hij.
“Ik heb in die periode heel veel mensen pijn gedaan, onder wie ook vrienden, collega’s en familie. Ik was mijzelf niet. Ik kan mij ook totaal niet herinneren dat ik dit soort teksten heb geschreven.”
“Je dient te worden geruimd,” citeert de rechter hem. “Geruimd, dat doen we met kippen en varkens, toch niet met mensen…”
“Het is walgelijk,” erkent René.
De officier van justitie gaat nog een stapje verder. “We horen hier vanmiddag heel wat voorbijkomen, maar dit zijn wat mij betreft wel héél heftige teksten.” Ze eist een werkstraf van 80 uur en een voorwaardelijke gevangenisstraf van vier weken. De rechter volgt die eis grotendeels, al halveert hij de voorwaardelijke gevangenisstraf. “Ook dronkenmanspraat kan in daden worden omgezet.”
Het moet stoppen
Kuipers: “We hebben inmiddels heel wat gezien en gehoord, maar op zo’n zitting word je toch altijd weer verrast. Zo bleek de man die de lelijkste dingen had gezegd, uitgerekend degene van wie je dat, op basis van zijn achtergrond en sociale status, het minst had verwacht. Een man in een keurig pak die zich inzet voor allerlei maatschappelijke organisaties. Net als vrijwel iedereen had hij veel spijt. Het was allemaal niet zo bedoeld. Het was een opwelling. Een optelsom van allerlei frustraties. En natuurlijk zou hij naar eigen zeggen zijn dreigement nooit daadwerkelijk uitvoeren. Maar ondertussen schreef hij wel de meest afschuwelijke dingen. In meerdere berichten. Dat kan gewoon niet. Dat moet stoppen. Zoals ik tijdens de zitting ook meerdere keren zei: politici moeten hun werk in alle vrijheid kunnen doen, zonder zich bij het verkondigen van hun mening druk te hoeven maken over dit soort mogelijke gevolgen. Dat is het signaal dat we met zo’n themazitting willen afgeven. Bij de meeste verdachten is die boodschap denk ik wel aangekomen, misschien met uitzondering van die ene jongen die onderuitgezakt en met een blikje Red Bull binnen handbereik voor de rechter zat. Van de rest mag ik graag geloven dat ze de volgende keer wel twee keer nadenken voordat ze zo’n bericht versturen.”
