Tekst Ina Hendriks en Yascha van ’t Hof, Fact Factory OM
Keti Koti, de ketenen verbroken. Dit jaar wordt in Nederland herdacht dat 150 jaar geleden een einde kwam aan de slavernij in Suriname en de Nederlandse Antillen. Sindsdien is het wettelijk verboden om misbruik van andere individuen te maken door hen uit te buiten en tot slaaf te maken. Toch komt ook in Nederland moderne slavernij nog veelvuldig voor.
Vaak denken we dat slavernij tot het verleden behoort, maar tot op de dag van vandaag is er nog altijd sprake van moderne slavernij. Hiervan spreken we als zich uitbuiting van andere individuen voordoet en dat daarbij sprake is van een vorm van dwang of controle. Dit gebeurt niet alleen in landen ver weg, waar mensen onder zeer slechte omstandigheden worden uitgebuit in bijvoorbeeld de kledingindustrie of prostitutie. Ook in Nederland vindt moderne slavernij plaats. We noemen dit mensenhandel en het is strafbaar.
Volgens het rapport ‘Slachtoffers van mensenhandel in beeld bij CoMensha’ van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel zijn in 2021 bijna 800 slachtoffers geregistreerd van mensenhandel. Uitbuiting kan plaatsvinden in de seksindustrie wanneer iemand tegen diens wil door een ander gedwongen wordt in de prostitutie te werken. Maar het kan ook gaan om andere economische sectoren. Het gaat dan om normaal werk onder abnormale en mensonterende arbeidsomstandigheden. We noemen dit arbeidsuitbuiting. Ook strafbaar als mensenhandel is het als individuen gedwongen of aangezet worden tot het plegen van criminele handelingen met financieel gewin (criminele uitbuiting) of wanneer individuen tegen hun wil gedwongen worden organen af te staan (orgaanhandel).
De aanpak van mensenhandel is één van de belangrijkste prioriteiten van politie en OM waarover in de Veiligheidsagenda afspraken zijn gemaakt. Dit betekent dat dit delict altijd meegewogen wordt bij de inzet van capaciteit. Het gaat hier immers om een ernstige schending van mensenrechten, waarbij vaak vluchtelingen, illegalen en arbeidsmigranten het slachtoffer zijn. Jaarlijks stromen ruim 200 verdachten bij het OM ter vervolging in voor mensenhandel. In ruim driekwart van de gevallen is sprake van seksuele uitbuiting. Daarna volgt arbeidsuitbuiting als grootste categorie. Deze verschijningsvorm lijkt daarmee ondervertegenwoordigd te zijn in de instroom bij het OM wanneer gekeken wordt naar het gemelde slachtofferschap. Dit heeft onder meer te maken met de bewijsbaarheid van het delict mensenhandel. Het artikel waarin mensenhandel strafbaar is gesteld, is één van de meest complexe artikelen in het wetboek van strafrecht. Vooral indien sprake is van arbeidsuitbuiting, waarbij sprake is van normaal geaccepteerd werk maar het bewijs vooral rondom de abnormale, mensonterende omstandigheden moet worden vergaard. Ook voelen slachtoffers zich vaak niet veilig genoeg om aangifte te doen, vanwege schuldenlast en de kwetsbare positie waarin zij verkeren. Dat leidt ertoe dat na instroom van verdachten bij het OM nog bijna de helft van de zaken onvoorwaardelijk moet worden geseponeerd. Het overige deel wordt voor de rechter gedagvaard.
'Er is nog veel te winnen in de aanpak van mensenhandel, en daar wordt door politie en OM dan ook vol op ingezet'
Veelal gaat mensenhandel gepaard met andere strafbare feiten. Het OM legt mensenhandel dan ook vaak in combinatie met andere delicten aan de verdachte ten laste, zoals geweld- en zedenmisdrijven, vermogensdelicten en witwassen, mensensmokkel, drugs- en wapenhandel. Daarbij wordt ingezet op forse gevangenisstraffen al dan niet in combinatie met geldboetes en maatregelen, zoals het vergoeden van de schade. Maar ook bij de rechter blijft de bewijsbaarheid van de zaak geen eenvoudige opgave. De nationaal rapporteur mensenhandel meldde over 2021 slechts 84 veroordelingen voor mensenhandel.
Er is dus nog veel te winnen in de aanpak van mensenhandel. En daar wordt door politie en OM dan ook vol op ingezet. Maar zij kunnen dat niet alleen. Ook steun vanuit de politiek is nodig. Allereerst doordat politieke partijen zich willen inzetten voor de bestrijding van mensenhandel en daarnaast zich willen inzetten voor het minder complex maken van het wetsartikel waarin mensenhandel strafbaar wordt gesteld. Dit zou de bewijsbaarheid van mensenhandel ten goede komen. Daarnaast vindt mensenhandel midden in onze samenleving plaats. Burgers kunnen daarbij de ogen en oren zijn voor deze ernstige misstanden. Wanneer zij mogelijke misstanden signaleren, is het goed als zij de vrijmoedigheid vinden dit te melden bij de politie of de arbeidsinspectie.
Samen herdenken wij dit jaar de afschaffing van de slavernij in Nederland waarin zoveel medemensen hebben geleden onder uitbuiting en mensonterende praktijken. Samen kunnen we ook een stap zetten om slachtoffers van moderne slavernij vrij te maken. Verbreek de ketenen van mensenhandelaren, maak hun slachtoffers vrij!
