De Friese postduivendiefstal

Op de ochtend van 28 november 2021 is het Friese Steggerda, een dorp dat amper duizend inwoners telt, in rep en roer. Op een woonerf hebben onbekenden in het holst van de nacht onopgemerkt een duivenhok opengebroken en minstens 96 postduiven gejat. Kort daarna zijn de Friese duiven landelijk nieuws. Postduiven ter waarde van honderdduizenden euro’s gestolen in Steggerda, kopt NOS.nl en ook Hart van Nederland besteedt uitgebreid aandacht aan de diefstal. In het item getiteld Messi onder de duiven gestolen, poseren de twee eigenaars, twee Friese broers, verslagen voor een leeg hok. “Ineens was alles weg,” zegt een van hen somber.

Sinds 2006 investeerde het duo vrijwel al hun vrije tijd en spaargeld in het kweken van een eigen postduivenstam. Op grote internationale wedstrijden vlogen hun duiven sinds een aantal jaren geregeld in de prijzen. Vooral duif Luna was een internationaal gelauwerde vogel. Met een bijbehorend prijskaartje van vele tienduizenden euro’s. Volgens de broers misschien wel een ton.

Sceptische ondertoon

Onopgemerkt 96 springlevende postduiven in een zak stoppen, terwijl een paar meter verderop de eigenaren en de waakhond des huizes nietsvermoedend liggen te slapen; hoe doe je dat in godsnaam? Hoewel het onderzoek in deze zaak uiteindelijk veel duidelijk maakte, kunnen ook de officieren van justitie Bas Rademacher en Duminda Menting het antwoord op die vraag nog altijd niet geven.

Het is inmiddels bijna twee jaar geleden dat Rademacher door de politie telefonisch op de hoogte werd gesteld van de diefstal. De ietwat sceptische ondertoon aan de andere kant van de lijn ontging hem daarbij niet. Postduiven… moest de politie daar serieus haar schaarse capaciteit op gaan inzetten? Als het echt goeie postduiven waren, dan kwamen ze op een dag toch vanzelf weer terug?

Rademacher is een tengere man met een broze gezondheid, maar met een onverwoestbaar fanatisme (dat laatste valt tijdens het onderzoek ook een van de advocaten op: ‘Die officier, da’s wel een hele fanatieke, hè,’ laat hij zich tegenover de politie ontvallen). Van postduiven mag officier Rademacher dan weinig verstand hebben, wat hij wel weet is dat ze kostbaar kunnen zijn. En bovendien, zo merkt hij tijdens dat eerste telefoontje op: mochten de vogels inderdaad uit zichzelf terugkomen, dan nemen ze de dader waarschijnlijk niet mee…

Ondanks de atypische buit kent hij geen twijfel. De aangifte wordt opgenomen en er volgt een buurtonderzoek waarbij mogelijke getuigen worden gehoord en camerabeelden worden veiliggesteld.

Litouws kenteken

De bestolen broers zitten intussen ook niet stil. In de buurt en op social media gaan ze actief op zoek naar getuigen. Zo ontdekken ze op de camerabeelden van een buurman al snel een onbekende metallic grijze auto, met buitenlands kenteken, die ’s nachts voorbij is komen rijden.

Rademacher: “Die bewuste buurman bleek zijn halve leven in de autohandel te hebben gezeten. Dat geluk heb je ook niet in elk onderzoek. Hij herkende de auto meteen als een Audi A6, met een vermoedelijk bouwjaar tussen 2003 en 2007. Wat later ook bleek te kloppen.”

Nadat de broers de bewuste camerabeelden via social media hebben verspreid, met de vraag of de grijze Audi ook door anderen is gezien, volgt al snel reactie. Een medewerker van een tankstation langs de A32 bij Heerenveen heeft dezelfde auto op camera staan. En ook bij een naburig McDonalds-filiaal is het prijs. Dit keer is ook het Litouwse kenteken leesbaar en blijken de drie inzittenden door een beveiligingscamera vol in het gezicht te zijn gefilmd.

Europees onderzoeksbevel

Invoering van het kenteken in het ANPR-systeem leert dat de Audi diezelfde nacht, kort na de diefstal, Nederland alweer heeft verlaten. Bij de grensovergang ter hoogte van Bad Nieuweschans is hij Duitsland binnen gereden. De vogels lijken gevlogen, maar dat is buiten het fanatisme van officier Rademacher gerekend.

“Ik heb toen opdracht gegeven om een EOB, een Europees Onderzoeksbevel, te sturen naar zowel Duitsland als Litouwen. Dat besluit deed, gelet op de buit, hier en daar wel een paar wenkbrauwen fronsen, geloof ik, maar het leverde al snel resultaat op.”

Bij een routinecontrole in de buurt van Rostock blijkt de Audi diezelfde nacht door de Duitse politie aan de kant te zijn gezet. Met de duivendiefstal had dat niets te maken, die was op dat moment nog niet opgemerkt, maar bij die controle werd wel de identiteit van de drie inzittenden vastgesteld, drie Litouwse mannen. Op de vraag of er zich in de auto toevallig ook 96 postduiven bevonden is de Duitse politie duidelijk: nein. Kennelijk waren die eerder al ergens afgeleverd.

De namen van de drie mannen worden doorgespeeld aan de Litouwse autoriteiten. Dan blijkt dat een van hen, in verband met een ander strafrechtelijk onderzoek, in Litouwen al enige tijd onder de tap staat.

Rademacher: “Uit die tapgesprekken bleek dat de drie mannen in de Audi niet alleen handelden. Op de tap was ook een vierde man te horen, eveneens een Litouwer, die de operatie op afstand aanstuurde. Gesproken werd over het duivenhok in Steggerda, maar ook over een ander duivenhok dat een mogelijk doelwit was. ‘We gaan het vanavond doen,’ zei een van hen. Na het bestuderen van die tapgesprekken, en nadat ook de identiteit van de vierde verdachte was vastgesteld, hebben we voor alle verdachten een bevel tot aanhouding opgesteld en Europa ingestuurd, want we wisten niet precies waar zij zich ophielden. Vanaf dat moment was het afwachten.”

'Maar dát gaan we niet doen!'

Een half jaar gaat voorbij. Dan ineens is er goed nieuws uit Litouwen. Een van de verdachten, de man die de diefstal op afstand aanstuurde, is aangehouden en op weg naar Nederland. Dat is het moment waarop officier Menting, een voormalig zaalvoetbal-international, bij de zaak betrokken raakt.

Menting: “Ik was destijds nog officier in opleiding. In die hoedanigheid probeerde ik bij zoveel mogelijk afdelingen mee te kijken. Zodoende was ik op een dag aanwezig bij een briefing van het Internationaal Rechtshulp Centrum (IRC). Daar werd de aanhouding besproken. Ik wist dat het de zaak van Bas was, maar die was vanwege zijn gezondheid tijdelijk uit de running.”

Menting biedt daarom aan de zaak voorlopig van Rademacher over te nemen. Na afloop van de briefing bij het IRC neemt hij direct contact op met zijn collega-officier. Hij vertelt hem het goede nieuws van de aanhouding, maar legt hem ook gelijk een probleem voor. Voor een gekwalificeerde diefstal in vereniging kun je iemand normaal gesproken niet langer dan drie dagen vasthouden. Ook niet wanneer er maanden lang naar zo iemand is gezocht en hij uiteindelijk vanuit Litouwen is aangeleverd. Daarvoor is het feit simpelweg niet ernstig genoeg. Iemand die 800 kilo cocaïne invoert kun je wel even vasthouden. Zo iemand hangt een jarenlange gevangenisstraf boven het hoofd. Maar iemand die 96 postduiven steelt? Van vluchtgevaar is bovendien geen sprake omdat Litouwen een EU-land is. Een eventuele terugkeer naar zijn thuisland wordt daarom juridisch niet als vluchten gekwalificeerd. Al met al lijkt er weinig anders op te zitten dan de verdachte na drie dagen te laten gaan.

Menting (lachend): “Bas had gelijk het vuur in zijn ogen toen ik dat voorstelde. Heenzenden?!? Maar dát gaan we niet doen!”

Rademacher: “Een verdachte die in Litouwen woont, maar hier in Nederland berecht moet worden, dat wordt een crime. Dat weet je van tevoren. Dat loopt gigantisch uit de tijd. De verdediging gaat dat proces moedwillig vertragen. En dan gaat het ook nog om iemand die verdacht wordt van het medeplegen van een diefstal in Nederland, terwijl hij hier helemaal niet is geweest. Een goede advocaat zal dan zeker verzoeken om de medeverdachten als getuigen te horen. Medeverdachten van wie we op dat moment nog geen idee hadden of we ze ooit te pakken zouden krijgen. Dat zou een heilloze weg worden.” 

Recidivegevaar

Dus broeden Rademacher en Menting op een manier om de verdachte toch voor langere tijd in voorlopige hechtenis te kunnen houden. Een van de gronden daarvoor is een reëel recidivegevaar, maar het aannemelijk maken daarvan is in dit geval niet eenvoudig. De verdachte heeft een blanco strafblad en verder is er niet veel over hem bekend.

Menting: “Toen zijn we gaan kijken naar soortgelijke duivendiefstallen in Nederland, want die bleken er te zijn. Acht in 2021 en tien in 2022. Bij een soortgelijke duivendiefstal in Overijssel, begin 2023, waren bovendien twee mannen aangehouden die afkomstig waren uit hetzelfde Litouwse dorp als onze verdachte. Een direct verband konden wij niet aantonen, maar het leek ons wel erg toevallig. Mogelijk was er daar een bende actief die gericht diefstallen beraamde op dure postduiven. Daarnaast hadden we nog de tapgesprekken, waarin werd gesproken over een tweede hok dat mogelijk kon worden leeggeroofd. Al met al genoeg reden om te vrezen voor recidive, vonden wij. De rechtbank vond dat gelukkig ook.”  

Procesafspraken

Het verlengen van de voorlopige hechtenis geeft de beide officieren meer tijd. Bijkomend voordeel: ook de verdachte heeft er nu belang bij dat de zaak zo snel mogelijk wordt afgedaan. Hij wil naar huis, wat mogelijk een matigend effect heeft op de onderzoekswensen van de verdediging. En dat brengt officier Menting op een idee.

“Ik dacht: waarom niet? Het maken van procesafspraken* gebeurt vooral in grote drugszaken waarbij jarenlange gevangenisstraffen in het verschiet liggen, niet bij een relatief simpele diefstal als deze. Toch maakten de omstandigheden, de internationale component, en het  belang om de zaak snel af te doen, dat deze zaak zich er goed voor leende.”

Rademacher: “Ik werd gelijk enthousiast van het idee. Ik hou wel van een beetje creativiteit. Feit was wel, en dat wist Duminda ook, dat de rechtbank Noord- Nederland nog nooit vonnis had gewezen op basis van procesafspraken. Het was wel vaker geprobeerd, maar altijd waren de gemaakte afspraken door de rechtbank afgewezen. Toen we het idee voorlegden aan de rechercheofficier, proefde ik dat ook wel een beetje. Maar hij gaf ons wel de ruimte om het te proberen.”

Mazzel

Menting en Rademacher besluiten het plan door te zetten. In het dossier zitten in hun ogen genoeg aanknopingspunten om niet alleen het medeplegen van de diefstal, maar ook een crimineel samenwerkingsverband te kunnen aantonen.

Menting: “Dan heb je het over een heel andere strafeis. Dat hebben we de verdachte ook heel duidelijk gemaakt. We konden er ook voor kiezen om dat niet op de tenlastelegging te zetten, en hem alleen te vervolgen voor de diefstal….”

Rademacher: “Kortweg kwam dat neer op een eis van twaalf maanden onvoorwaardelijke gevangenisstraf. Daar ging hij uiteindelijk mee akkoord. Er is nog wel geprobeerd om te onderhandelen, maar dat hebben we allemaal afgehouden. Het enige waar we geen problemen mee hadden was dat hij het grootste deel van zijn straf in Litouwen zou mogen uitzitten. Van al het andere hebben we gezegd: dan doen we het niet.”

Menting: “We konden dat zo hard spelen omdat ook de andere drie verdachten, min of meer onverwacht, inmiddels in Nederland vastzaten. Dat was onze mazzel. Binnen een week kregen we vanuit Litouwen ineens twee van hen aangeleverd. En over de derde kregen we de informatie dat hij in Terneuzen zou wonen en werken. Die konden we dus zelf ophalen. Mochten er alsnog getuigenverzoeken komen, dan was dat dus geen probleem meer. Daarmee haalden we munitie weg bij de verdediging.”

Toptalent

Zo lijkt alles op z’n plek te vallen. In de zaak van de eerste verdachte, de man met wie procesafspraken zijn gemaakt, is inmiddels een zittingsdatum bekend. Binnen een paar maanden moet hij voorkomen. Ook de zaken tegen zijn drie medeverdachten zullen tijdens diezelfde zitting inhoudelijk worden behandeld, wat het voor de raadkamer makkelijk maakt om ook hen langer in voorlopige hechtenis te houden.

Anders dan de eerste verdachte, die zijn betrokkenheid bij de duivendiefstal dan al heeft bekend, ontkennen de andere drie aanvankelijk hardnekkig. Een van hen zou naar eigen zeggen kort voor de diefstal bij een kennis in de Noordoostpolder zijn afgezet, de tweede zou zo dronken zijn geweest dat hij nergens meer toe in staat was, en de derde zou alleen in de auto hebben gezeten, zonder te weten wat zijn medeverdachten in hun schild voerden. Stuk voor stuk scenario’s die, op basis van het bewijs tegen hen, als ongeloofwaardig of zelfs als onzin konden worden bestempeld.

Dan wordt het 29 juni, de dag van de inhoudelijke behandeling bij de rechtbank Noord-Nederland. De officieren Rademacher en Menting hebben afgesproken ieder een dagdeel voor hun rekening te nemen, maar het loopt weer eens anders dan voorzien. Twee dagen eerder krijgt Rademacher te horen dat de niertransplantatie waarop hij al lang wacht, uitgerekend die dag kan plaatsvinden. Die keuze is snel gemaakt.

“Bovendien kon ik de zitting met een gerust hart aan Duminda overlaten,” zegt Rademacher wanneer zijn collega even uit het interview is weggelopen om een telefoontje van de politie te beantwoorden. “Hij mag als officier dan relatief onervaren zijn, hij is wel een toptalent. En minstens zo fanatiek als ik.”

Een primeur

Menting staat er op zitting dus alleen voor. Als beginnend officier van justitie zou je daar best zenuwachtig van kunnen worden, zeker gelet op de gemaakte procesafspraken en de wetenschap dat dergelijke afspraken bij de betreffende rechtbank nog nooit tot een vonnis hebben geleid. Toch herinnert Menting zich niets van een dergelijke spanning, zo blijkt wanneer hij even later weer aanschuift.

“Ik stond daar met een heel goed verhaal, vond ik. We konden ook heel helder uitleggen waarom we voor deze weg hadden gekozen, en net als wij stond ook de verdediging volledig achter de gemaakte procesafspraken. Ik vond dat niet heel spannend, ondanks dat ik wist dat het de eerste keer zou zijn als deze rechtbank hiermee akkoord zou gaan. Dat gaf de zaak natuurlijk wel extra sjeu. Maar het feit dat ze de gemaakte afspraken in hun vonnis één op één overnamen, vond ik niet verrassend. Het was ook gewoon goed. Ik had het zelf ook gedaan, haha! Maar ik ben natuurlijk wel trots op de primeur.”

Ook de andere drie verdachten, van wie er twee op zitting alsnog schuld bekennen, worden conform de eis veroordeeld tot onvoorwaardelijke celstraffen van negen en tien maanden. Daarnaast veroordeelt de rechtbank de vier verdachten tot het betalen van een flinke schadevergoeding. Anders dan de officieren in hun tenlastelegging, gaat de rechtbank daarbij niet uit van 96 gestolen duiven, maar van honderd, het aantal dat in de oorspronkelijke aangifte werd vermeld. Per stuk zouden de vogels volgens deskundigen een waarde hebben van 1500 euro. Op eentje na: aan topduif Luna, die al meerdere internationale prijzen won, wordt een waarde toegekend van 80.000 euro. Samen zijn de Steggerdase duiven goed voor een bedrag, en dus een schadevergoeding, van 228.5000 euro.

Mobiel banditisme

Rademacher: “Bij het bepalen van de eis hebben we een aantal dingen meegewogen. De waarde van de buit, het handelen in vereniging, maar ook het internationale aspect. Het leegroven van een duivenhok klinkt misschien als een soort kwajongensstreek maar feitelijk hebben we het hier over mobiel banditisme. Planmatige, georganiseerde, internationale misdaad. Met maar één doel: geld verdienen. Dat alles bij elkaar werkt strafverzwarend.”

Net als de beide officieren, tonen ook de twee gedupeerde broers zich na afloop tevreden met de uitkomst. Al blijft de belangrijkste vraag voor hen tot op de dag van vandaag onbeantwoord. Waar zijn hun duiven? Waar is Luna?

Rademacher: “Natuurlijk hebben we geprobeerd de duiven terug te vinden. Dat is helaas niet gelukt. Ze zijn vermoedelijk ergens in het noorden van Duitsland gedropt, maar dat zoekgebied is vrij groot. De duivensport is een internationale, maar kleine wereld. Iedereen kent elkaar, en elkaars duiven. Zodra de gestolen vogels ergens bij een wedstrijd opduiken, zal dat opvallen. De duiven zullen dus waarschijnlijk alleen worden gebruikt om mee te fokken, niet om aan wedstrijden mee te doen. De kans dat ze worden teruggevonden is daarom klein, vrees ik.”

Podcast

Over deze zaak maakte het parket Noord-Nederland ook een podcast, getiteld Dossier Noord: Een postduivendiefstal in Steggerda.