"Geweldig om landen te zien samenwerken"

Han Moraal is in Eurojust spin in internationaal justitieweb

Cybercrime, fraude, mensenhandel, mensensmokkel. Criminaliteit die zich weinig tot niets gelegen laat liggen aan landsgrenzen, het zijn de zaken die binnen de muren van Eurojust besproken worden. Ruim 2000 zaken per jaar, waarmee Eurojust voor het overgrote deel operationale bemoeienis heeft. “En terreurzaken”, zegt Han Moraal. “Die leiden vrijwel allemaal tot zaken bij ons.”

De verf op die muren is nog maar nauwelijks droog. Begin juli betrok de organisatie een fraai, fonkelnieuw pand aan de Haagse Johan de Wittlaan. Elegant en bescheiden, zo omschrijft de website van het Rijksvastgoedbedrijf het bouwwerk. Moraal ziet het als “een mooi signaal van het belang dat Nederland en de EU aan dit instituut hechten.”

Een ruime, lichte lobby, al even ruime vergaderzalen die zijn voorzien van state of the art akoestiek en dito tolkvoorzieningen – niet onbelangrijk, dat laatste: Engels is de voertaal binnen de muren van Eurojust, tolken in een scala aan talen vormen de aorta in dat geheel. Moraal: “Mensen kunnen hier hun eigen taal spreken. We hebben tolken in alle talen. Dat betekent dat je gedetailleerd te berde kunt brengen waar het wat jou betreft om gaat. Dat is van groot belang. Als iedereen gedwongen zou zijn Engels te spreken, zou er veel verloren gaan.”

Netwerken

Han Moraal had al ruime internationale ervaring toen hij in 2014 bij Eurojust begon. Hij was inmiddels een paar jaar tijd actief voor de International Association of Prosecutors (IAP), een wereldwijde organisatie van aanklagers die in 1995 werd opgericht in het kantoor van de Verenigde Naties in Wenen. Vorig jaar werd Moraal benoemd tot secretaris-generaal van de IAP.

“Het IAP en Eurojust zijn fantastische netwerken om te combineren”, zegt Moraal. “Eurojust is EU-gericht, de IAP bestrijkt de hele wereld. Ze versterken elkaar. Ik kan wereldwijd netwerken aan mijn EU-collega’s binden. Met grote regelmaat krijg ik verzoeken van Eurojustcollega’s die specifieke contacten in verre landen zoeken, van Hongkong tot Dubai. Daar kan ik ze vrijwel altijd in helpen. Eurojust exporteert via de IAP kennis over samenwerking naar andere delen van de wereld. De IAP is destijds opgericht om kennis te delen – er bestaat een enorme behoefte in landen om van elkaar te leren, om best practices uit te wisselen. Ieder land heeft die, ook de minder bedeelden. De IAP probeert wereldwijd standaarden voor een fatsoenlijke strafvervolging hoog te houden. Daarbij draait het om integriteit, mensenrechten, efficiëntie en effectiviteit.”

MH17

In zijn werkkamer op de tweede verdieping van het Eurojustgebouw handelt Moraal achter zijn computer “een spoedkwestie” af inzake het onderzoek naar de MH17 (het passagiersvliegtuig van Malaysian Airlines dat op 17 juli 2014 boven Oost-Oekraïne werd neergehaald). Twee dagen eerder keerde hij terug uit Georgië, waar hij een regionale IAP-conferentie voorzat. De volgende dag vond – voor het laatst in het oude pand van Eurojust aan de Maanweg in Voorburg – een zogeheten coordination meeting plaats in het kader van het MH17-onderzoek, waaraan vertegenwoordigers van dertien landen deelnamen. Ook daar was Moraal de voorzitter. Tijdens de bijeenkomst werden de deelnemers geïnformeerd over het besluit de zaak bij een Nederlandse rechter aan te brengen. Het was de vierde meeting over MH17. Moraal is vanaf het eerste uur bij de zaak betrokken geweest. Kort na de rampzalige gebeurtenis opende hij de lijn met Oekraïne, om zo snel mogelijk een Nederlandse officier van justitie naar Kiev te krijgen. Ook werkte hij mee aan de oprichting van het Joint Investigation Team (JIT), het internationale team dat de gebeurtenissen met vlucht MH17 onderzoekt. Aan het JIT nemen Australië, België, Maleisië, Oekraïne en Nederland deel. De coördinerende MH17-vergaderingen bij Eurojust worden bezocht door vertegenwoordigers van alle dertien landen waarvan ingezetenen door het neerhalen van het vliegtuig om het leven zijn gekomen.

Ogen

De vergaderingen behoren tot de core business van Eurojust. “Deze organisatie is bedoeld om effect te sorteren in complexe, grensoverschrijdende zaken”, zegt Moraal. “Die zaken kunnen op twee manieren complex zijn. Door de aard van de criminaliteit, zoals fraude en cybercrime. Daar heb je altijd expertise voor nodig. Of door het aantal betrokken landen. Het is voor een officier van justitie ondoenlijk om met vier of vijf verschillende landen relaties te onderhouden, contacten te organiseren. Die samenwerking organiseren, regisseren wij. We nemen nooit een zaak over, hebben er nooit de verantwoordelijkheid voor – die blijft bij de lokale OM’er. Bij een coordination meeting schuiven ten minste de zaaksofficieren aan. Soms zijn er onderzoeksrechters aanwezig, dat hangt van het rechtssysteem in bepaalde landen af. En vaak mensen van de politie. Allemaal mensen die rechtstreeks betrokken zijn bij een zaak, geen afgevaardigden. Er worden afspraken gemaakt over wie wat gaat doen. Behoeften worden op elkaar afgestemd. Wat is een handige manier van samenwerken? Gaat iedereen onderzoek doen, gaan we gegevens uitwisselen? Of gaan we een JIT in het leven roepen en heel intensief samenwerken?”

Eurojust faciliteert de vergaderingen, betaalt de reis- en verblijfskosten van de deelnemers. Het belang van de meetings kan wat Moraal betreft niet genoeg onderstreept worden. “Op deze manier communiceren is eindeloos veel effectiever en efficiënter dan over en weer brieven en mails sturen. Dit is de kracht van deze organisatie. Soms zitten er wel dertien, veertien landen aan tafel. Als het over cybercrime gaat, bijvoorbeeld. Ieder land heeft zijn eigen problemen, zijn eigen rechtssysteem. Dat zijn heel ingewikkelde discussies. Die kun je niet op een andere manier voeren, zoals schriftelijk. Dan komt het niet van de grond. En daarbij geldt ook: mensen die elkaar in de ogen kunnen kijken, zijn veel eerder geneigd tot samenwerking dan mensen die elkaar een mail sturen.”

Meerwaarde

Een andere hoofdtaak van Eurojust is het stroomlijnen van internationale rechtshulp. Moraal: “Dat wil nog wel eens vastlopen, beide kanten op, dus zowel in het buitenland als hier in Nederland. Wij kunnen dat vaak vlottrekken, wij kennen de kanalen, kunnen waar nodig assistentie aanbieden.”

Met genoegen stelt Moraal vast dat de meerwaarde van Eurojust door collega-OM’ers in Nederland steeds meer wordt gezien. “In complexe zaken wordt de weg naar ons steeds beter gevonden. Het Landelijk Parket, het Functioneel Parket en de drie grote parketten (Amsterdam, Rotterdam en Den Haag) hebben de meeste complexe zaken en die zien we steeds vaker op de stoep staan. Het LP en het FP zijn de hofleveranciers.” De parketten aan de oost- of zuidkant van het land kunnen bij grensoverschrijdende zaken doorgaans hun eigen broek ophouden. “Die kennen hun – Belgische of Duitse – buren, hebben contact op hoofdofficierenniveau, kennen hun collega’s aan de overzijde van de grens. Zij kunnen rechtstreeks zaken met elkaar doen en en hebben ons daarbij niet nodig.”

Eurojust wordt bestuurd door een college, een board, waarin de 28 deelnemende EU-landen zitting hebben. Niet iedere desk is even groot. Met zes mensen behoort Nederland, samen met Frankrijk, Engeland en Duitsland, tot de grootste. Als gevolg van de Brexit zal Engeland op termijn uit het college gezet worden. Maar het land hoeft het pand niet te verlaten. “De samenwerking blijft natuurlijk pal overeind”, zegt Moraal. “Dus Engeland kan gewoon zijn liaison magistraat en diens ondersteuning hier neerzetten. Dat gebeurt nu ook met andere, niet EU-landen, zoals Noorwegen en Zwitserland. Amerika is hier ook met één persoon vertegenwoordigd. Een land als Zwitserland is een heel belangrijke rechtshulppartner voor ons – denk aan zaken die draaien om financiële fraude.”

Voldoening

Voor de IAP reist Moraal de hele wereld af, gemiddeld ruim een week per maand. “Ik probeer daarin zoveel mogelijk korte slagen te maken, vooral vanwege de tijdsverschillen. Hoe langer je achter elkaar weg bent, hoe meer je daaraan moet wennen, ook als je terug in Nederland komt. Dus als het even kan, beperk ik het tot vliegen, twee dagen daar, en weer terug. Anders wordt het fysiek erg zwaar.”

Zwaar of niet, Moraal spreekt met zichtbaar genoegen over zijn werk, voelt zich bij Eurojust en de IAP als een vis in het internationale water. Never a dull moment. Op reis geniet hij ervan ondergedompeld te worden in andere culturen. “Aan tafel met de procureur-generaal van Rusland, of China, of ergens in de Arabische wereld. Dat is best bijzonder, ja.” Hij is geïmponeerd door de gastvrijheid die hem telkens ten deel valt. “In culturen die dat op een andere manier uitdrukken dan het Nederlandse broodje kaas. Ik wil aan dat broodje overigens niets afdoen – buitenlandse gasten genieten daar op hun beurt weer van.”

Moraal hoefde geen seconde na te denken toen Herman Bolhaar, voormalig voorzitter van het College van procureurs-generaal, hem drie jaar geleden belde met de vraag of hij zin had in “een internationale job”, of hij het Nederlandse lid wilde worden in het college van Eurojust. “Dat wilde ik.”

Hij geniet van het effect dat hij en zijn team met hun inspanningen sorteren. “Het is geweldig om de samenwerking tussen mensen uit allerlei landen onder jouw handen te zien groeien. Dat mensen blij worden als ze merken dat anderen hen kunnen helpen. Dat is echt fantastisch om te doen, geeft voldoening en een bijzondere energie.”