Tekst Jeroen de Ridder, Yascha van 't Hof, Fact Factory OM
Foto Loes Spruijt-van der Meer
Op 24 juli jongstleden publiceerde de NOS het bericht dat de politie steeds minder strafzaken oppakt vanwege capaciteitsgebrek. De NOS constateert dat het aantal zaken dat de politie zonder onderzoek terzijde schuift, de afgelopen jaren meer dan verdubbeld is. Concreet betrof het in 2021 zo’n 34.000 potentiële strafzaken. In de meeste van deze zaken waren er wel opsporingsindicaties, zoals een kenteken, een bankrekeningnummer of videobeelden. Als slachtoffer verwacht je in zo’n geval dat oom agent na jouw aangifte snel zal laten weten dat de dader in zijn nekvel is gegrepen en wordt voorgeleid aan de officier. Maar dat pakt dus heel vaak anders uit.
De politie gaf in een reactie aan dat het onvermijdelijk is om scherper te kiezen in welke zaken het zinvol is om tijd en moeite te investeren en in welke niet. Voor de gemiddelde burger, maar zeker voor een slachtoffer van een terzijde geschoven delict, zal die keuze slecht te verkroppen zijn. Je voelt je natuurlijk in de rechtstatelijke kou gezet met zo’n behandeling, zeker als je de boef recht in zijn gezicht hebt gekeken.
Het is helaas één van de ultieme consequenties van een overbelaste strafrechtketen. De keuze om bepaalde zaken wél en bepaalde zaken niet op te pakken heeft alles te maken met een oneindige vraag naar capaciteit, die helaas haaks staat op een werkelijkheid waarin de capaciteit van de strafrechtketen beperkt is en waarbij dit soort keuzes onvermijdelijk zijn.
Tegenover dat zorgelijke beeld, staat een ander beeld. Een beeld waaruit blijkt dat de beschikbare capaciteit die er wél is, flink wordt opgerekt omdat de collega’s van het OM zó betrokken zijn dat zij bereid zijn om heel wat meer uren te werken dan waarvoor zij worden betaald. Dat bleek uit een tijdsbestedingsonderzoek dat het OM in 2021 heeft uitgevoerd. Het onderzoek laat zien dat officieren van justitie - ondanks dat er minder strafzaken binnen komen - gemiddeld 9 uren per week overwerken. Dat is 19% meer dan waarvoor zij zijn aangesteld. Met andere woorden: ze worden betaald voor 5 dagen, maar in de praktijk werken ze 6 dagen per week. Omdat het werk simpelweg nooit af is, ook al worden alleen de relevantste zaken opgepakt. Officieren die aan grote ondermijningszaken en onderzoekszaken werken, maken zelfs nog meer overuren. Maar ook strafrechters werken meer uren dan waarvoor zij aangesteld zijn, bleek uit een vergelijkbaar onderzoek van de Rechtspraak.
Al met al is door dat overwerk per saldo zo’n 20% meer capaciteit beschikbaar dan waarop de maatschappij eigenlijk zou mogen rekenen. Je moet er daarom niet aan denken wat er zou gebeuren als officieren en rechters om 17.00 de computer uitschakelen, de toga aan de kapstok hangen en huiswaarts keren om zich keurig te houden aan hun 36-urige werkweek.
Door al dat overwerk is per saldo zo’n 20% meer capaciteit beschikbaar dan waarop de maatschappij eigenlijk zou mogen rekenen
Gelukkig heeft het kabinet extra geld vrijgemaakt om meer officieren en rechters aan te stellen om de werkdruk te normaliseren. Maar met extra geld is niet één-twee-drie de werkdruk minder. Het kost jaren om het juiste aantal officieren en rechters te werven, op te leiden en in te zetten in de complexe wereld van de strafrechtpleging. Het lijkt erop dat wij – de maatschappij – moeten accepteren dat de komende jaren tekorten er bij horen. Dat daarom niet elke eenvoudige diefstal of droge klap, ook al is bekend wie het heeft gedaan, leidt tot een strafrechtelijke reactie. En dat niet alleen de politie, maar ook het OM en de Rechtspraak constant scherpe keuzes moeten maken: wat doen we wel en wat doen we niet?
Toch overkomt dit niet alleen de organisaties in de strafrechtketen. De laatste 1,5 jaar zien we ook dat in andere sectoren capaciteitskeuzes onvermijdelijk zijn. De NS schrapt treinen, Schiphol schrapt vluchten en kinderopvangorganisaties zeggen eenzijdig overblijfcontracten op, allemaal vanwege een gebrek aan (goed opgeleid) personeel. Ook scherpe keuzes. Het zit er dik in dat we het als maatschappij moeten gaan doen met minder dan we gewend waren. Lastig, maar misschien maakt dat de scherpe keuzes van politie, OM en Rechtspraak iets dragelijker.
