Cryptocrime

Bitcoins en andere cryptovaluta zijn in korte tijd een favoriet betaalmiddel geworden van Nederlandse criminelen. Ons land behoort tot de koplopers, zowel wat betreft het misbruik van crypto’s, als bij de opsporing en vervolging daarvan. Het Openbaar Ministerie probeert op verschillende manieren het gebruik van deze geldstroom voor criminelen moeilijker te maken. Reinier Bredenoord, beleidsadviseur cryptovaluta bij het Functioneel Parket, en Maarten van der Vlugt, darkwebofficier op het Landelijk Parket, vertellen wat de uitdagingen zijn van crypto-onderzoek.

Het dark web, waar de delicten plaatsvinden waar het team van officier Van der Vlugt onderzoek naar doet, is een deel van het internet dat met een gewone browser niet toegankelijk is. “In het kort gezegd, zorgt het dark web ervoor dat wij niet kunnen zien wie een website aanbiedt en wie deze site bezoekt”, vertelt Van der Vlugt. “Er zijn marktplaatsen waar mensen drugs bestellen, waar verkopers en klanten elkaar recenseren en punten geven. Alles op het dark web wordt met cryptovaluta afgerekend.”

Relatief veel darkwebdealers opereren vanuit Nederland. Van der Vlugt: “We zijn wereldwijd een grote speler in de online verkoop van drugs. Alle voorwaarden voor een goede handel zijn aanwezig: we hebben wiet in overvloed en harddrugs die via de havens binnenkomt, en we hebben een geweldige infrastructuur.” Dat criminelen steeds meer online verkopen begrijpt Van der Vlugt wel. “Online haal je veel grotere marges dan in de traditionele verkoop, want je verkoopt direct aan de klant.” Maar online drugshandel biedt ook voor de kopers veel voordelen, zegt beleidsadviseur Reinier Bredenoord: “Als je op het Rembrandtplein cocaïne koopt weet je van tevoren niet welke kwaliteit je krijgt. Bovendien geef je je privacy voor een deel op als mensen zien wie je bent.”

“Het zou heel erg zijn als Nederland straks een online

monopolie heeft op de verkoop van harddrugs”

“De Nederlandse online handelaar concurreert online met straatdealers in grote steden wereldwijd”, zegt Bredenoord. “Kopers van Melbourne tot Los Angeles kunnen kiezen: ga ik de straat op of bestel ik het bij een Nederlander online? Daar zit een gevaar: we worden hier internationaal op aangesproken.”

Van der Vlugt: “Dat is doodeng. Je ziet online dat grote bedrijven de kleintjes verdringen, en steeds groter worden. Het zou heel erg zijn als Nederland straks een online monopolie heeft op de verkoop van harddrugs. Dat moeten we voorkomen. Nu al stromen jaarlijks enorme hoeveelheden zwarte cryptovaluta de Nederlandse economie in. Dat is enorm ondermijnend.”

Crypto’s afpakken

Het Functioneel Parket van het OM houdt zich bezig met financiële criminaliteit en probeert zoveel mogelijk crimineel verkregen winsten in beslag te nemen. Dat doen ze door dure auto’s mee te nemen, maar ook door cryptovaluta af te pakken. Reinier Bredenoord: “Tegenwoordig is het bij aanhoudingen zaak om zo snel mogelijk toegang te krijgen tot een wallet, een digitale portemonnee voor cryptovaluta. Voor je het weet wordt die door een ander leeggetrokken.” Van der Vlugt knikt. “Soms vinden we codes op papier, of staan de crypto’s op een USB-stick verstopt in de plantenbak.” Hoewel voor de meeste wallets toegangscodes nodig zijn, lukt het justitie vaak toch de valuta toegankelijk te maken. “Een mnemonic phrase of seed phrase werkt goed,” zegt Bredenoord. “Dat is een reeks willekeurige woorden, vaak vierentwintig, waarmee het wachtwoord van een wallet opnieuw kan worden ingesteld. De meeste criminelen hebben geen zin om vierentwintig woorden te onthouden, dus schrijven ze die ergens op. Als wij die vinden komen we de wallet in en zetten alle cryptovaluta direct over naar de wallet van het OM.”

Eenmaal in beslag genomen wordt de cryptovaluta zo snel mogelijk omgezet in euro’s. Bredenoord: “Het beleid voor inbeslagname van buitenlandse valuta wordt ook toegepast op cryptomunten. Net als dollars of ponden worden in beslaggenomen bitcoins meteen gewisseld. Er zijn ook landen waar de crypto’s worden vastgehouden tot een uitspraak van de rechter, maar wij willen niet de indruk wekken dat we speculeren met crimineel vermogen. Daarbij speelt ook een rol dat we voor slachtoffers zo snel mogelijk een schadevergoeding in harde euro’s willen veiligstellen.”

Als een in beslaggenomen bedrag moet worden teruggegeven, bijvoorbeeld bij een latere vrijspraak, dan gebeurt dat in euro’s. Als de koersen van die cryptomunt inmiddels zijn gestegen is dat jammer voor de verdachte. “Teruggave gebeurt niet vaak,” zegt Bredenoord. “Als wij crypto’s in beslag nemen bij een doorzoeking is er vaak al veel aan de hand. Maar als het gebeurt is een stijgende of dalende koers niet de verantwoordelijkheid van de staat. Het afgelopen jaar is de koers vooral gedaald, dus hadden we weinitg klachten.”

Bewustwording

Over het algemeen start het Openbaar Ministerie op basis van een delict een onderzoek. Zo gaat het bij het darkwebteam van Maarten van der Vlugt ook wanneer op het dark web een misdrijf wordt geconstateerd. Het Functioneel Parket benadert zaken precies van de andere kant. Bredenoord: “In een recent onderzoek werden verdacht financiële transacties waargenomen, grote bedragen werden gepind. Toen we dat geldspoor volgden kwamen we bij een kleine kantoorboekhandel uit. Bij een inval troffen we kilo’s MDMA en grote geldbedragen aan. De winkel bleek een dekmantel, die mannen bleken een MDMA-handel te bestieren en werden daarvoor via het dark web betaald met cryptovaluta.” Van der Vlugt: “Wij starten juist onderzoeken vanuit die illegale online marktplaatsen. Idealiter kom je elkaar dan in het midden tegen, en vul je elkaar aan. Criminelen werken ook samen, als wij dat niet ook doen dan winnen we het niet.”

Zowel Bredenoord als Van der Vlugt opereren in een team vol expertise en werken samen met opsporingseenheden waar die kennis ook aanwezig is. Maar dat geldt niet voor de hele strafrechtketen. “Bewustwording creëren is een grote uitdaging,” zegt Bredenoord. “Hoe zorgen we ervoor dat politieagenten zich ervan bewust zijn dat een briefje met 24 Engelse woorden erop de sleutel kan zijn tot miljoenen aan criminele winst? Welke specifieke vragen stel je aan een cryptobedrijf om de juiste informatie in te winnen? Aan die bewustwording doen we veel bij het OM. Zo organiseerden we onlangs een cryptodag met lezingen en workshops, waarbij collega’s uit de hele strafrechtketen aanwezig waren.”

Van der Vlugt: “Het komt voor dat een lokaal team bij een inval een partij drugs vindt, maar visitekaartjes van een darkwebverkoper over het hoofd ziet. Dat is zonde, want als je eenmaal een naam kunt koppelen aan een online verkoopaccount heb je een schat aan informatie. Welke drugs diegene verkoopt, wat zijn klanten ervan vonden en wat hij ermee heeft verdiend: het staat allemaal online. Dat kun je natuurlijk goed gebruiken in de rechtszaal.”

Witwasmeldingen

In januari van 2020 treedt een nieuwe Europese anti-witwasrichtlijn in werking: AMLD5 (Anti Money Laundering Directive 5). Vanaf dat moment worden cryptowisselkantoren en aanbieders van online wallets verplicht om verdenkingen van witwassen en andere illegale activiteiten te melden bij de autoriteiten. Het is nu al zo dat van bedrijven verwacht wordt dat zij vragen stellen wanneer een klant grote bedragen wisselt, maar dat gebeurt lang niet altijd. Bredenoord en Van der Vlugt denken dat het aantal meldingen door de nieuwe richtlijn flink kan toenemen.

Bredenoord: “Meldingsplichtige bedrijven worden vanaf januari gevrijwaard. Dat betekent dat zij zich niet hoeven te houden aan privacy-afspraken met hun klanten als die in strijd zijn met de meldplicht. Nu zie je dat de bedrijven die foute transacties uitvoeren daarvoor beloond worden. dat gaat ten koste van eerlijke bedrijven. Wij sluiten zeker niet uit dat er bedrijven zijn die zich na invoering van de meldplicht terugtrekken van de markt, deels omdat hun bedrijfsmodel te zeer leunt op criminele transacties.”

Van der Vlugt: “We hebben in Nederland met de darkwebhandel een belangrijke criminele sector die zijn inkomsten in crypto’s binnenkrijgt. Het zou mooi zijn als we er tegelijkertijd voor kunnen zorgen dat Nederland een van de moeilijkste landen wordt om van je foute crypto’s af te komen. AMLD5 zal de markt positief beïnvloeden, en het de criminelen op het dark web net wat moeilijker maken.”

Hype of niet?

Als Bredenoord spreekt op congressen of bij ketenpartners is er altijd wel de vraag ‘Die cryptohype, dat is straks toch weer voorbij?’ Een sentiment waar het OM bepaald niet achter staat. “Cryptovaluta zullen belangrijk blijven”, zegt Bredenoord. “Het betaallandschap is aan het veranderen, fragmenteren, en daar gaan onder andere crypto’s een significante rol in spelen. Je ziet het al in landen waar het economisch slecht gaat, daar stapt men massaal over op cryptovaluta. Juist omdat we zoveel potentie in cryptovaluta zien, werken we zo hard aan het opschonen van de sector.”

Van der Vlugt: “De techniek wordt misbruikt, maar dat betekent niet dat wij van crypto’s af willen. Ik wil ook het dark web niet opdoeken. Net zoals het dark web een legitiem doel dient voor bijvoorbeeld journalisten, kan het een goede ontwikkeling zijn als cryptovaluta populairder worden. Het is aan ons én de private sector om een scheiding te maken tussen de legale markt en de illegale markt. Dat is belangrijk voor de toekomst van crypto’s en voor bestrijding van criminaliteit in Nederland.”