Tekst Steven Beek
Foto Loes van der Meer / Simone Michelle

Opleiding op niveau voor ondermijningsofficieren

Eens per jaar kunnen achttien ervaren togadragers van het OM, die werken aan de aanpak van ondermijnende criminaliteit, deelnemen aan de Leergang Aanpak van Ondermijning. Antine van Nederpelt, lector voor het OM bij Studiecentrum Rechtspleging, en Bernardine Mac-Lean, staflid van de leergang en coach voor de deelnemers, vertellen over dit bijzondere programma.

De leergang ondermijning is een intensief programma. Na de startdag volgen onder andere een aantal masterclasses, coachingsgesprekken en een stage van 2,5 week. Dat is een investering voor de deelnemende officieren én voor hun collega’s die hun werk deels overnemen. Daarom is het aantal plaatsen beperkt en de selectie streng. Hoofdofficieren van parketten kunnen elk jaar slechts één van hun officieren voordragen.

Van Nederpelt: “We merken dat het voor parketten een behoorlijke aanslag is als een officier de leergang volgt. Toch is het belangrijk dat elke deelnemer de nodige tijd en ruimte krijgt, én neemt. Los van alle bijeenkomsten leren deelnemers op een andere manier te werken, waardoor hun reguliere werk meer tijd en energie kost. Leren kost nu eenmaal tijd."

Mac-Lean: "We hebben daarom stevige criteria voor deelnemers aan de leergang en we voeren intakegesprekken met alle kandidaten. We willen wel mensen op die leergang van wie we verwachten dat ze er veel aan zullen hebben. Het is geen cursus waarin beginnende officieren leren ondermijningszaken te doen. De deelnemers moeten al flinke ervaring hebben met het doen van onderzoeken, en enige ervaring met ondermijningszaken."

VN: "Het is voorgekomen dat deelnemers er tijdens de leergang achterkwamen dat de grote druk die op een ondermijningsofficier rust niet bij hen past. Het is natuurlijk heel jammer als mensen daar dan pas achter komen. Dat is zonde van de investering, maar ook vervelend voor de betrokkene zelf. Soms gaat het ook mis omdat mensen zichzelf onvoldoende tijd gunnen en geen werk kunnen overdragen. Leren doe je voor een deel tijdens bijeenkomsten, maar voor het grootste gedeelte doe je dat in de praktijk. Je leert voortdurend. Om te kunnen leren en jezelf te ontwikkelen heb je ruimte in je hoofd nodig."

Persoonlijke ontwikkeling

Tijdens de leergang worden deelnemers uitgedaagd anders na te denken en nieuwe oplossingen voor problemen te bedenken. Naast het opdoen van vakinhoudelijke kennis en het opzetten van projecten is er ook aandacht voor ontwikkeling op persoonlijk vlak. Waarom is dat juist voor ondermijningsofficieren zo belangrijk?

VN: “Ondermijningsonderzoeken vergen veel van een officier. Het zijn onderzoeken die heel lang kunnen duren, waarbij uithoudingsvermogen nodig is. Ondermijningszaken spelen op het scherp van de snede. Officieren moeten soms nieuwe dingen proberen en nemen daarbij ook risico. Bij ondermijningszaken kun je minder leunen op routine."

ML: "We willen de deelnemers aan de leergang helpen beter voor zichzelf te zorgen. We hebben in de leergang bijvoorbeeld een tweedaagse masterclass over druk en weerbaarheid. Druk vanuit de eigen organisatie, druk van bedreigingen of druk vanuit de media. Soms word je als officier in de media heel akelig afgeschilderd, dat heb ik zelf ook meegemaakt. Dat doet iets met een mens. Hoe kun je jezelf weerbaarder maken? Hoe zorg je ervoor dat je op het juiste moment, tijdens de zitting, piekt?"

VN: "Bij de persoonlijke ontwikkeling werken we aan weerbaarheid, maar ook een stap terug kunnen zetten is belangrijk. Officieren zijn van nature sturend en gewend de leiding te nemen, wat de samenwerking met bijvoorbeeld burgemeesters of belastingdienst ingewikkeld kan maken. Soms heeft een ander betere middelen en dat betekent dat het mogelijk is dat de gemeente of de belastingdienst de leiding neemt. Dat moet je kunnen herkennen.”

ML: "Officieren zijn gewend om de richting te bepalen, ze worden daar ook op geselecteerd. Een integrale aanpak betekent dat politie en OM samenwerken met provincie, gemeentes, douane, belastingdienst, en de particuliere sector. In die samenwerking moeten wij soms een reflex onderdrukken. Voor veel officieren is het helemaal niet makkelijk om de leiding uit handen te geven.”

Deelnemers

Rob van Noort

Rob van Noort

Rob van Noort is advocaat-generaal op het ressortsparket in Den Haag. Hij behandelt ondermijningszaken in hoger beroep. Van Noort is de enige advocaat-generaal in de leergang. “De kennis van de opsporing zit natuurlijk grotendeels in de eerste lijn bij de officieren. Dus in eerste instantie zullen sommigen misschien gedacht hebben: waarom zit er iemand van het ressortsparket bij?  Maar ondermijningszaken zijn bijna allemaal zodanig groot en complex dat er vrijwel zeker een hoger beroep volgt. Daarom word ik al in een vroeg stadium aan grote, complexe zaken gekoppeld, om te kunnen anticiperen op een eventueel hoger beroep en nu en dan iets mee te geven. Andersom doe ik in hoger beroep de zaken steeds vaker samen met een officier van justitie die dan fungeert als plaatsvervangend advocaat-generaal. Zo proberen we te voorkomen dat er kennis en tijd verloren gaat in hoger beroep. Het is dus enorm waardevol voor mij om met de collega's in de leergang samen op te trekken.”

Van Noort bevestigt dat de leergang intensief is. “Het is wel pittig, ja. Alle deelnemers doen grote zaken: ik heb samen met een collega zojuist het hoger beroep in de zaak Mitch Henriquez gedaan, en mijn medecursist Geertje van Roermund was betrokken bij de aanhouding van verdachten die een grote terroristische aanslag beraamden. Zaken van die orde gaan altijd door, ook tijdens de leergang. Dat maakt het moeilijk." Maar hij krijgt ook energie van de leergang: "Het mooie vind ik de combinatie van inhoud en persoonlijke ontwikkeling. “Als je jezelf niet verplaatst in een ander, en wat diegene beweegt, kom je nergens. Dat neem ik mee van de leergang.” 

Van Noort heeft zich tijdens de leergang kunnen richten op integraal nadenken over problemen, ook tijdens zijn stage bij het Institute for Advanced Study in Amsterdam. “Neem bijvoorbeeld het strafbaar stellen van de grondstoffen voor synthetische drugs, zogenaamde precursoren. Criminelen halen vervolgens de grondstoffen voor die precursoren in huis omdat die nog legaal zijn, en produceren de precursoren zelf. Dat zorgt voor veel meer gevaarlijk drugsafval dat gedumpt wordt. Is het dan niet opportuun om precursoren legaal te houden? Dat is gaaf om over na te denken.”

Geertje van Roermund

Geertje van Roermund

Het is ontzettend leuk om te werken met collega’s uit verschillende disciplines, die tegelijkertijd allemaal op hoog niveau met ondermijning bezig zijn”, zegt Geertje van Roermund, officier van justitie op het parket Oost-Nederland. “Ik merk dat het netwerk dat ontstaat tijdens de leergang direct van pas komt: we nemen nu en dan contact met elkaar op om te spiegelen over zaken.”

Naast de forse tijdsinvestering is de leergang ook mentaal zwaar, merkt Van Roermund. “In de masterclasses over persoonlijke ontwikkeling stel je je kwetsbaar op. Die dagen vragen wat van je vermogen tot zelfreflectie. Er is dan discussie of emotionele gesprekken wel bij een cursus horen., sommigen vinden het vervelend. Maar het maakt dat je elkaar en jezelf beter leert kennen, en op een dieper niveau kunt leren.” 

Van Roermund heeft haar stage gelopen bij IBM. Daar maakte ze technische kant mee van Watson, het programma dat justitie gebruikt om grote hoeveelheden data te combineren voor het oplossen van ‘cold cases’. “Het had heel veel meerwaarde om te zien dat ze daar met een totaal andere blik naar zaken kijken. De stage en de rodedraadopdracht hebben mij de ruimte gegeven om mijn aandacht te richten op informatiegestuurd onderzoeken.”

Samen met haar collega’s werkt Van Roermund aan een plan om informatielagen over elkaar heen te leggen bij het tegengaan van productie van synthetische drugs. “Neem bijvoorbeeld de dumpingen van drugsafval. Als je van alle dumpplaatsen de mastgegevens opvraagt, dan heb je kans dat er dezelfde telefoon aanwezig is op al die locaties. Als je de mastgegevens dan nog combineert met dna-sporen, geografische informatie en kentekens van voertuigen, dan wordt het echt interessant. Daarom ben ik bezig met de Landelijke Eenheid van de politie; daar is veel data die nog ontsloten kan worden.”

Voor de leergang worden deelnemers gevraagd met veel ervaring. Dat de deelnemers ongeveer op hetzelfde niveau zitten zorgt voor de gewenste groepsdynamiek, maar de strenge selectie heeft ook nadelen. Van Roermund: “Toen de leergang zeven jaar geleden begon was een klein aantal officieren gespecialiseerd in ondermijning, maar tegenwoordig is het onderwerp zo belangrijk dat veel meer OM’ers ermee te maken hebben. Daarom denk ik dat de leergang ook voor officieren met minder ervaring heel nuttig kan zijn.”

Lees meer over de aanpak van ondermijning:

Maritieme smokkel
Officier van justitie Annette van Kooij: "We moeten cruciale schakels weghalen en netwerken verstoren".

OM'ers op Schiphol
Saskia Wildemors en Clemy Engeringh proberen ondermijning te voorkomen op de luchthaven.

Wie praat, die gaat
"De cocaïnehandel is een megaprobleem in Midden-Nederland", vertelt officier Karola van Nie.

"Geld afpakken is de beste manier om ondermijning te bestrijden"
Financieel rechercheur Wouter Oosterhuis van de FIOD over het afpakken van crimineel vermogen.