Bewaken en beveiligen

Het werk van de BBC’ers van het OM

“Maar hoe ernstig schat je die dreigingsinformatie tegen mij dan in?” In een Utrechts politiebureau stelde een man op leeftijd, actief in het Domstedelijke criminele milieu, de vraag aan Yvo, een van de twee BBC’ers van parket Midden-Nederland.

Yvo: “Ik antwoordde hem: ‘Op een schaal van 1 tot 10: voor jou een 11.’ Daar schrok hij zichtbaar van. Hij ging met zijn vrouw bespreken of en welke veiligheidsmaatregelen hij zou accepteren. Want kijk, enerzijds is er bij veiligheidsmaatregelen geen vrijblijvendheid; wij leggen het als overheid op. Maar als iemand niet wil meewerken, gaat het sowieso niet lukken. Een dag later belde de man op. Hij zag af van de maatregelen: het zou misschien toch wel meevallen. Enkele weken later werd hij voor zijn woning geliquideerd. Overigens sprak ik later ook nog zijn vrouw, maar hij had met haar nooit gesproken over de dreigingsinformatie in zijn richting.”

In een vergaderkamer op de vijftiende verdieping van parket Midden-Nederland zitten naast Yvo ook Piet (parket Amsterdam) en Harry (parket Noord-Nederland) aan tafel. Bellend vanaf een andere locatie, praat ook Glenn (parket Den Haag) mee. Allen maken heftige, emotionele situaties mee.

En nee, dat je daarbij zelf ‘professioneel’ de juiste beslissing hebt genomen, doet daar niets aan af, weet Piet. De Amsterdamse BBC’er adviseerde over Martin Kok, die op zijn webblog Vlinderscrime zonder schroom schreef over criminelen en hun activiteiten. “We hadden hem zo vaak geadviseerd: ‘Doe dat wel, doe dat niet.’ De buitenwereld kende Kok, die jaren gezeten had voor doodslag en afpersing, niet. Ik kende hem een beetje. Ja, het was een heel bijzonder persoon. Maar ook een man met een zoontje van drie. Die trots was omdat hij met zijn omstreden website eindelijk een legaal inkomen had. Als BBC’er heb je contact met zo’n man die, met zijn kind op de achterbank, door de politie naar een safehouse en andere plekken wordt gereden. Dan kun je niet zomaar rustig slapen omdat jij professioneel je maatregelen hebt genomen, terwijl hij zelf zijn eigen onveiligheid niet goed onderkende. Er is hier een mens doodgegaan.”

Berusting vinden

Harry (AP Noord-Nederland), had een casus in Leeuwarden, waar een man ernstig bedreigend tegen zijn familieleden was. “We zagen hem langzaam afglijden, ook psychisch ging het mis. Op een gegeven moment hoorde ik een melding: een man in Leeuwarden had een vrouw doodgeslagen. Zo maar uit het niets, een willekeurige vrouw. Met een bierfles. Daarna had hij zich gemeld bij het politiebureau. Ik dacht: Het zál hem toch niet…? Het was hem dus wel... Dan denk je: Wat had ik nog meer moeten doen? Hoe? Waar? Met wie? Had ik nou de héle omgeving tegen hem kunnen beveiligen? En dan is uiteindelijk het antwoord: niet dus. Je kunt niet de hele wereld beveiligen. Daar moet je een stuk berusting in kunnen vinden. Letterlijk in de spiegel kijken en tegen jezelf zeggen: je hebt het niet fout gedáán, maar het is wel fout gegáán.”

Hoofdofficier

 Dreiging kan van alles zijn. Hevige boosheid richting een aangever of getuige. Eergerelateerd geweld, ernstig huiselijk geweld en liquidaties. Dreiging tussen criminelen onderling, dreiging waarbij statelijke actoren zijn betrokken. En dreiging tegen journalisten, rechters, advocaten en officieren. Glenn: “In dat alles is het de taak van de BBC’er om de hoofdofficier te adviseren. Onder meer op het gebied van het nemen van veiligheidsmaatregelen.”

Operationeel beveiligingswerk ligt vooral bij de politie. De samenwerking tussen de BBC’ers van het OM en de teams Bewaken en Beveiligen van de politie is goed. Er zijn gescheiden verantwoordelijkheden, maar er wordt als in een team samengewerkt. Vanwege de eindverantwoordelijkheid van de hoofdofficier op dit afbreukgevoelige thema, zitten de BBC’ers – zelf vaak afkomstig van de politie – dicht op die politie. Als de dreiging groot is, spreken ze zelf ook met bedreigde personen over maatregelen. “Dan willen we elke ruis op de lijn of elk misverstand uitsluiten.”

Hoe ga je van dreiging naar beveiliging? Het begint bij de basisteams van de politie. Die leggen hun informatie over een dreiging neer bij het team Bewaken en Beveiligen van de politiële afdeling Conflict- en Crisisbeheersing. Dreigingen waarop mogelijk actie nodig is, legt team Bewaken en Beveiligen voor aan de BBC’er van het OM. Als de BBC’er de dreiging ook ernstig genoeg vindt, zijn er twee mogelijkheden. Bij een acute dreiging vraagt de BBC’er om een binnen vier uur door de politie op te leveren ‘informatierapport dreiging’. Zodat het OM snel over de inzet en het niveau van de maatregelen kan besluiten.

Bij een minder acute dreiging levert de politie binnen vier dagen een ‘dreigingsinschatting’ op. Ze kijken dan naar de achtergrond van de casus. Zoeken in politie- en open bronnen. Dat leidt tot een inschatting van de ernst van de dreiging en de waarschijnlijkheid dat die wordt uitgevoerd. Harry: “Als we die dreigingsinschatting krijgen, bekijken wij of de overheid hier verantwoordelijkheid moeten nemen. Zo ja, dan vragen we aan de maatregelenadviseur van politieteam B&B: maak voor ons een maatregelenadvies. De hoofdofficier besluit formeel over de maatregelen, maar in de praktijk bespreek je met je hoofdofficier vooral de zaken die hij echt moet kennen, en vertrouwt hij verder op onze expertise.”

Onderzoek stuk

De procedure mag helder zijn, de beslissing wordt daardoor niet simpel. Op basis van beperkte informatie, neem je vergaande besluiten, zegt Glenn. “Soms moet je die maatregelen en acties samen met de politie na een paar dagen ‘finetunen’, zegt hij. “Maar OM-intérn kunnen de gevolgen van maatregelen ook groot zijn. Regelmatig schakel je na een dreigingsmelding met de zaaksofficier, want misschien gaat door veiligheidsmaatregelen het strafrechtelijk onderzoek stuk en moet de officier tactisch andere afwegingen maken. Of je moet met een gebiedsofficier in gesprek, zodat er bestuurlijke maatregelen worden getroffen. Veiligheid prevaleert, maar het is noodzakelijk om oog te hebben voor de belangen van anderen. Daarom zoeken wij ook altijd naar een moment van overleg en samenwerking.”

Steeds meer en ernstiger dreigingsmeldingen ontvangen de BBC’ers. En zeker niet alleen doordat de relatief jonge functie bij het OM, gestart in 2005, langzaam maar zeker bekender is geraakt en de samenwerking met de politie meer is gestroomlijnd. Naast de reguliere zaken zoals ernstige vormen van huiselijk geweld, stalking en andere vormen van ernstige bedreiging zien ze een geweldsexplosie over de hele linie: van stalking en eergerelateerd geweld tot liquidaties.

Glenn: “Vroeger kwam het op het journaal als er met een zwaar wapen werd geschoten op een pand; nu komt er een klein berichtje op internet. Handgranaten die aangetroffen worden bij bedrijven en woningen, schietpartijen in wijken: het is niet aan de orde van de dag, maar gebeurt toch vaak. De bereidheid om vanuit niets op te schalen met zwaar geweld is groot.”

Yvo: “Toen ik nog bij de recherche werkte, kostte een liquidatie ongeveer 100.000 euro. Nu worden liquidaties niet eens meer voor geld gepleegd, maar bijvoorbeeld alleen om (criminele) status te verdienen. En als het wel om geld gaat hebben we voorbeelden gezien dat het echt voor enkele honderden of duizenden euro’s werd uitgevoerd.”

Piet: “En kijk eens naar de nieuwe ‘fronten’. Vandaag kwam in de media dat een docent in Rotterdam is ondergedoken. Dit had te maken met een spotprent, die hij nota bene al vijf jaar in zijn leslokaal had hangen. En als je in het Outbreak Management Team zit van het RIVM, word je soms door virusontkenners met van alles bedreigd.”

Vergismoorden

Is hier niet sprake van een beperkte blik van BBC’ers, die alleen maar veiligheidsincidenten zien? De trend in moord en doodslag is toch jarenlang dalend geweest? “Ja, maar zo’n 80 procent van de moorden werd gepleegd in de familiesfeer,” zegt Harry, “en waarschijnlijk is dat gedaald door Veilig Thuis en andere organisaties die zich met probleemgezinnen bezighouden. Er lijkt nu een verschuiving te zijn naar zware criminaliteit en rapgroepen. Waarbij het tegenwoordig ook steeds makkelijker is om voor een paar tientjes een paar op de Balkan overbodig geworden handgranaten te kopen.”

Glenn: “Het internet maakt het eenvoudig om contacten te leggen. Daar gaat men op zoek naar huurmoordenaars en explosieven. Ik praat niet eens per se over bendes. Ook Jan Modaal is in staat om dat soort middelen aan te schaffen en dat soort netwerken aan te spreken.”

Piet: “De drempel is tegenwoordig heel laag. Bij die oude Hollandse netwerken begreep je, tot op zekere hoogte, nog wel waarom iemand was vermoord: die had zijn mond voorbijgepraat of wat gestolen. En nu? Kijk naar die ellende in Amsterdam- Zuidoost met de drillrap. Ze steken elkaar dood met een mes van een euro… “Er wordt tegenwoordig geschoten ‘omdat jij mij verkeerd aankijkt’. Om maar te zwijgen over die vergismoorden. Als er een schietpartij is in Amsterdam – we hebben er nogal wat – is het eerste wat ik laat uitzoeken: is het een van mijn zaken? Dat zullen jullie herkennen?”

De andere drie: “Jazeker”.

Yvo: “Dat is inmiddels helaas een vaste exercitie: onmiddellijk nagaan of de persoon in kwestie voorkomt in onze bestanden en zo ja, wat de status van de zaak is.”

Impact

Bij een dreiging kunnen BBC’ers verschillende maatregelen adviseren. Iemand die een ander iets wil aandoen, moet hem eerst weten te vinden, redeneert Harry. “Het ultieme middel om dat te voorkomen, is dan iemand uit zijn normale omgeving halen en bijvoorbeeld in het buitenland onderbrengen, zo mogelijk met hulp van buitenlandse collega’s. Onvindbaar zijn is overigens lastig in een tijd waarin mensen haast exhibitionistisch op internet plaatsen waar ze zijn en met wie. Verder kun je iemand ook administratief zo goed mogelijk proberen ‘weg te maken’, zodat ze niet zijn te vinden in (overheids)systemen. Dus ga je afspraken maken met de Belastingdienst, de Kamer van Koophandel, zorgverzekeraars, gemeenten, uitkeringsinstanties, om die veiligheid in te regelen.”

Yvo: “We kunnen ook toezicht organiseren. Camera’s plaatsen bij de woning van een bedreigd persoon. Opvallende politievoertuigen die langs de woning rijden. Of juist onopvallend een hond uitlaten in die buurt. Soms gaan we in gesprek met een dreiger. En soms wordt een dreiger aangehouden, dan zit hij in elk geval een tijdje vast.”

Glenn: “En soms zorgen we zelfs voor inzet van persoonsbeveiliging, zoals dat bij politici en journalisten wel gebeurt. Dat heeft heel veel impact, want je wilt ook dat iemand zoveel mogelijk gewoon zijn leven kan blijven leiden. Maar bedenk wel: we kunnen niet iedereen altijd beveiligen.” Yvo: “Er is in dit vak altijd sprake van risicobeperking en niet van risico-uitsluiting”.

Grenzen weg

Tegenwoordig bewaken en beveiligen ze naast de ‘reguliere bedreigden’ ook rechters, advocaten en officieren. Yvo: “Dat concentreert zich rond twee grote onderzoeken die nu draaien: Eris en Marengo. Mensen die je goed kent, collega’s, worden nu beveiligd. Dat kost heel veel tijd, energie; er is een hele structuur voor ingericht. Iedereen heeft in zijn regio wel mensen die binnen die onderzoeken werkzaam zijn.”

Piet: “We houden er rekening mee dat ook togadragers, of een politieman of journalist een doelwit kunnen zijn. Want de grenzen voor de mannen ‘aan de andere kant’ zijn weg. Ja, er zijn eerder officieren bedreigd, maar dat was tot op zekere hoogte nog redelijk overzichtelijk. Zelfs een aanslag op de bunker in Amsterdam, waarschijnlijk bedoeld voor een bekende crimineel (‘Ga niet praten’), gebeurde destijds nog ‘netjes’ in de nacht, toen alleen beveiligers er een brandronde liepen.”

Harry: “We zijn onze naïviteit kwijt. We hebben nu geleerd dat dit ons ook kan overkomen.”

Yvo: “Dat maakt ook dat wij ons enorm zorgen maken over de andere procespartijen, waaronder dus ook officieren. Die worden daarom ook fors beveiligd.”

Piet: “Het mooie is wel dat je heel veel voor hen kunt betekenen. Ze zitten in een rotsituatie. Een van de vervelendste dingen die je kan overkomen, is dat wij je aan je keukentafel komen vertellen: ‘Je hebt een probleem, er is een serieuze dreiging op je leven.’ Dan moet van alles geregeld worden. Voor de togadrager en zijn of haar gezin.”

Yvo: “Daar krijg je ook veel waardering voor. Het levert soms ook spanningen op, maar ze zien dat je met hart en ziel voor hun aan de slag bent.”

Glenn: “Doordat we zien wat de impact is, zijn we nu ‘aan de voorkant’ ook bewuster bezig om meer preventief met die collega’s aan tafel zitten. We praten over hun veiligheid en maatregelen. Op die manier zijn ze er al bekender mee, mocht het ooit tot een escalatie komen.”

‘Verzekeringspolis’

Voor het applaus van de buitenwereld hoef je het BBC-werk niet te doen. Er is weinig eer aan de portefeuille bewaken en beveiligen te behalen, weet Harry. “Als wij allemaal maatregelen nemen en er gebeurt niks, dan is het: ‘Was dat nou allemaal wel nodig, wat je gedaan hebt?’ En als het wel misgaat, heb je het in de ogen van sommigen dús verkeerd gedaan.”

Yvo: “En dan komen de telefoontjes. Op zich prima, dat hoort bij transparantie die het OM gewoon moet geven. Na de liquidatie van de Utrechtse crimineel, werd ik zelfs binnen een paar minuten gebeld door iemand van de toenmalige eenheidsleiding van de politie: ‘Wat hebben jullie allemaal gedaan?’ Die zat meteen in dat stukje verantwoording. Mensen worden er ontzettend nerveus van.”

Piet: “Ik had dat jaren geleden met een bekend Amsterdams crimineel kopstuk. Toen hij een meldplicht had, kwam hij al steeds in een gepantserde auto met eigen bodyguards naar het politiebureau. Maar hij lag nog koud op straat, met veel kogelgaten in zijn lijf, of het Parket-Generaal was al door het Ministerie van Justitie en Veiligheid benaderd met vragen. Het voelt als omdraaien: ‘Waarom hebben júllie niet dit en dat gedaan?’ Ik kon toen een ‘verzekeringspolis’ overleggen: de verklaring van betrokkene, zwart op wit, dat hij afstand deed van bewaken en beveiligen.”

Harry: “Als er dan wat gebeurd is, is de risico-acceptatie opeens minder. Maar risico-uitsluiting kan niet: er blijft altijd een ‘rest-risico’. Je bent ook afhankelijk van het gedrag van de bedreigde persoon zelf. Als het ergens misgaat, is het meestal daar.”

Piet: “Omdat je soms weinig informatie hebt, kun je ook niet alles inschatten. Soms moet je op één regel tekst gaan acteren. Je kunt niet alles voorkomen; er zit bij ons geen garantie op.”

En toch, ze hebben een práchtfunctie, vinden ze alle vier. Glenn: “Het mooie is dat het ergens over gaat. En het is enorm schakelen. Het ene moment moet je, nadat de pikettelefoon is gegaan, heel operationeel denken en direct bepaalde besluiten te nemen. Het andere moment zit je met de samenwerkingspartners om de tafel om op strategisch niveau veiligheidsproblemen te bespreken en op te pakken.”

Harry: “Je hebt ook een enorme vrijheid. We zijn de baas in onze eigen toko. En zelfs degene die écht de baas is, zegt vaak: ‘Zeg jij het maar, Harry, jij hebt ervoor doorgeleerd’.”

“Het werk is verslavend, vindt Yvo. “Je zit altijd bovenop het nieuws en de heel gevoelige zaken. Maar belangrijker: alleen al wij met zijn vieren hebben de afgelopen tien jaren voor honderden, misschien wel duizenden, mensen veiligheid georganiseerd.”

De helft van de parketten telt één BBC’er; de andere helft heeft er twee. De onderlinge band tussen de BBC’ers is sterk, zegt Yvo. “Na de moord op de broer van de kroongetuige heb ik ontzettend veel gehad aan Harry. Zonder in detail te gaan: we hadden een enorme klus te doen als OM en politie, Harry heeft me daar ontzettend goed en langdurig bij geholpen. Maandenlang kwam hij dagelijks vanuit Noord-Nederland naar Midden- Nederland. Om te ondersteunen, te reflecteren en mee te denken over wat we moesten doen. Harry ondersteunde mij volledig, Piet voor een deel ook trouwens.”

Piet: “Wij zitten zó op een eiland. Je hoofdofficier begrijpt je nog wel; anderen kijken dan vanaf een afstand. Zij denken over die emotionele belasting: ‘Ja, dat zal ie wel hebben’ – maar wij erváren die druk. Ik heb inmiddels, in een lopende strafzaak, al enkele jaren, goed contact met enkele bekende personen, en daar krijg je dan ook een ambtshalve band mee. Iedere dag blijft er een kans dat ze sneuvelen. Als ik daar met andere BBC’ers praat, begrijpen ze die druk.”

Glenn: “Als relatief nieuwe BBC’er werd ik direct bij de complexe onderzoeken betrokken. Het werd mij snel duidelijk dat het afbreukrisico in dit speelveld heel groot is. Gelukkig heb ik nog niemand ‘verloren’ zoals Piet en Yvo. Wel heb ik zaken lopen die helemaal zijn ‘dichtgezet’: daar zijn verregaande veiligheidsmaatregelen getroffen. Er zijn zaken waarbij de bedreigden het gevaar bijna accepteren: ‘Als het gebeurt, gebeurt het.’ Maar kort nadat ik als BBC’er was gestart voelde ik al die onderlinge steun. Ik belde Piet vaak en dan benadrukte hij: ‘Je kunt me écht 24/7 bellen. Bel liever te veel dan te weinig.’ Goed dat hij daarop hamerde, want in het begin voel je je bezwaard om een ander wakker te bellen en wil je het zelf oplossen. Maar de andere BBC’ers weten precies waar de risico’s en de valkuilen liggen, en hebben het beste met je voor. Het is een mooie saamhorigheid.”