Tekst Jeroen de Ridder, hoofd Fact Factory OM
Eens te meer is in de afgelopen maanden gebleken dat de omvang van de criminaliteit samenhangt met de wijze waarop onze maatschappij functioneert.
De beperkende maatregelen van onze regering, maar ook die van landen om ons heen, beïnvloeden op velerlei wijze de manier waarop de burger zich binnen onze maatschappij kan bewegen. De effecten van de sluiting van horecagelegenheden, de sluiting van scholen, het feit dat veel meer mensen thuis werken, de negatieve reisadviezen, de tijdelijke sluiting van grenzen, de halvering van het vliegverkeer en waarschijnlijk tal van andere maatregelen zijn goed terug te zien in de criminaliteitscijfers.
Zo is in 2020 het aantal vermogensdelicten zoals woninginbraken, diefstal van een auto, fiets of scooter, winkeldiefstal en zakkenrollerij flink lager dan vorig jaar; variërend van -5% tot -35%. Maar ook het aantal geweldsdelicten zoals mishandeling of openlijke geweldpleging daalde met 6% tot 10%. Op zich logisch. Meer mensen thuis leidt tot minder inbraak, minder mensen op straat leidt tot minder zakkenrollerij. Daarnaast worden geweldsdelicten niet zelden veroorzaakt door overvloedige inname tijdens een avondje stappen1.
Online
Hoe kan het dan dat op 15 juli 2020 in Trouw het bericht verscheen dat na de versoepeling van de coronamaatregelen de criminaliteit weer terug was op het niveau van voor de coronacrisis? Daarvoor moeten we een niveau dieper in de cijfers kijken. Daar wordt zichtbaar dat veel vormen van criminaliteit nog steeds een dalende trend laten zien, maar dat vooral de online criminaliteit sterk gegroeid is. Zodanig, dat het totale volume weer terug is op het oude niveau. Hoe dat kan? Eén verklaring voor deze stijging is dat vanwege de coronamaatregelen criminelen ervoor hebben gekozen hun misdaden vaker via de digitale weg uit te voeren. En zoals bij zoveel dingen die makkelijker worden met computerondersteuning, met digitale criminaliteit maak je nu eenmaal sneller en meer slachtoffers. Dat zal zeker een verklaring voor de stijging zijn.
Maar er is ook een andere verklaring. Op 1 mei maakte de politie bekend dat het vanaf dat moment mogelijk is om via internet aangifte te doen van WhatsApp-fraude (of “vriend-in-noodfraude”). Voor die tijd kon dat enkel op het bureau. Uit het recente verleden weten we dat maatregelen die het doen van aangifte vergemakkelijken of juist moeilijker maken een behoorlijke invloed kunnen hebben op de cijfers. Het is dus de vraag of er echt veel nieuwe online-criminelen actief zijn geworden, of bestaande criminelen actiever zijn geworden, of dat slachtoffers simpelweg vaker aangifte deden. Hoe het ook zij, omdat online-delicten doorgaans minder verdachten opleveren dan “klassieke delicten” (één dader maakt vaak immers veel slachtoffers) en omdat door de beperkende maatregelen de veel voorkomende criminaliteit daalde, zijn in de afgelopen maanden ook bijna 10% minder verdachten door het OM ingeschreven. En dat komt – in retrospectief – eigenlijk wel goed uit.
Voorraden
De Rechtspraak had namelijk in maart besloten dat het niet meer verantwoord was om vanwege het besmettingsgevaar de rechtszittingen te continueren. Tussen 17 maart en 11 mei zijn nauwelijks nog strafzaken zijn behandeld. En toen de zittingen weer startten, werden nog steeds minder zaken behandeld vanwege extra voorzorgsmaatregelen. Dat heeft ertoe geleid dat in een korte tijd een forse voorraad strafzaken van bijna 14.000 misdrijfzaken is ontstaan die nog wel behandeld moeten worden. Achter ieder dossier zit immers ook menselijk leed. De voorraad kantonzaken groeide zelfs nog meer, deels omdat werd gehandhaafd op de naleving van coronamaatregelen, maar vooral omdat de kantonzittingen pas op 1 september zijn gestart.
Kortom, met het wegvallen van de strafzittingen stak het coronavirus een behoorlijke stok tussen de spaken van het wiel van de strafrechtspleging. Dat wiel gaat de laatste tijd, mede onder invloed van extra maatregelen, steeds beter draaien. En onverwachte steun komt uit dezelfde hoek; zo krijgt de strafrechtspleging een prettig duwtje in de rug omdat juist dezelfde coronamaatregelen de toestroom van nieuwe zaken naar beneden drukken waardoor meer ruimte ontstaat om de coronavoorraad weg te werken. Elk nadeel heeft zijn voordeel.
1 Overigens zijn er geen aanwijzingen dat onder invloed van de coronamaatregelen ook sprake is van een afname van zwaardere vormen van criminaliteit.
