“De politie heeft verstandig opgetreden”

Linda Bregman, SGBO-officier bij boze boeren en bouwers

“Dit heb ik in Den Haag nog nooit meegemaakt. Over tien jaar zullen we het nog steeds zeggen: Weet je nog, die demo’s van boeren en bouwers?” Op haar werkkamer in parket Den Haag met uitzicht op de Utrechtse Baan (A12) die in oktober vast stond met boeren en bouwers, laat gebiedsofficier Linda Bregman foto’s en filmpjes zien. Snelwegen vol toeterende trekkers. Tractoren, opstomend op het Scheveningse strand. Ontelbare voertuigen op het Malieveld, aanwijzingen van het gezag overtredend. “In totaal hebben meer dan 5000 tractoren meegedaan. 1 oktober was de zwaarste ochtendspits ooit, met 1136 kilometer file. En er waren meer dan twintig driehoeksoverleggen, met drie verschillende Haagse burgemeesters.”

Als gebiedsofficier voor Den Haag zat Linda Bregman namens het OM in de SGBO, de staf grootschalig en bijzonder optreden, samen met politiecommandanten en gemeenteambtenaren. In dat SGBO, gehuisvest in politiebureau de Yp, deelden de partners hun informatie en coördineerden zij hun optreden.

Wat is de OM-rol op die dagen?

“In principe is bij demonstraties de OM-rol niet zo groot: het zwaartepunt ligt vaak niet bij het strafrecht. Het gaat vooral om de handhaving van de openbare orde en dan acteert de politie onder het gezag van de burgemeester. En onder het gezag van het OM als het gaat om strafbare feiten. Die rollen kunnen wel in elkaar overlopen.

Het OM heeft als belang dat eventuele strafzaken bij de rechter standhouden. Dus als de burgemeester in het kader van de Wet Openbare Manifestaties een beperking afgeeft, willen wij dat die beperking luid en duidelijk wordt omgeroepen, voordat er wordt aangehouden. Op het aantal aanhoudingen wil ik, samen met het hoofd opsporing, zicht houden; we kunnen niet eindeloos veel aanhoudingen aan. Ik stuur erop dat alles goed wordt verwoord in proces-verbalen. En we willen ook dat al die zaken zoveel mogelijk op dezelfde manier worden afgedaan. Dus hoewel het zwaartepunt niet bij het strafrecht ligt, is het wel handig als een officier direct aan het begin kan meedenken en adviseren bij de inzet van bevoegdheden uit bestuurs- en strafrecht.”

Wanneer voelde je dat de demonstraties groot gingen worden?

“Op zich schrikken we in Den Haag niet zo snel van demonstraties. We hebben er zo’n vijftienhonderd per jaar, met daarbij ook de drie-mensen-met-een-spandoek. Demonstreren is een grondrecht dat we als stad faciliteren, dus toen de gemeente de aanvraag voor de demonstratie van de boeren kreeg, sprak de gemeente en de politie met de aanvragers. Meteen in het begin al merkten zij dat de aanvragers scherp communiceerden: ze wilden het maar op één manier doen. Dat was de eerste red flag. De organisatoren gaven ook voortdurend aan hun achterban niet in de hand te hebben. Dat maakt het lastig, want met wie maak je dan afspraken? Ook gaven de organistoren aan dat ze met tractoren het Binnenhof op wilden. Maar dat mag niet, dat is een veiligheidsrisicogebied.

In de aanloop naar de boerendemonstatie van 1 oktober is  altijd het uitgangspunt geweest dat de Wegenverkeerswet gewoon gehandhaafd zou worden: tractoren mogen niet op de snelweg. De burgemeester heeft lang volgehouden dat er drie tractoren mochten komen op het Malieveld, en de dag voor de demo is besloten dat er 75 mochten komen. Nou, ik ging naar bed en werd wakker in een totaal andere werkelijkheid.”

Wat was die werkelijkheid op 1 oktober?

“Om 6.00 uur werd ik wakker. Ik kreeg van mijn man, die voor zijn werk naar Nijmegen moet, filmpjes van tractoren op de snelweg richting Den Haag, begeleid door de politie. Toen wist ik al dat de handhaving op de snelweg niet was gelukt. De tractoren waren kennelijk niet tegen te houden.

Aanvankelijk dacht ik nog dat ik eerst mijn kinderen snel naar school kon brengen. Maar tijdens het ontbijt zat ik al voortdurend met de politie te bellen en door de Wegenverkeerswet te bladeren. En ondertussen tegen mijn kinderen te zeggen: ‘Ssst, eet je boterham’. Ik heb de kinderen bij de buren kunnen afzetten en ben naar het SGBO gegaan.

In de aanloop naar de eerste dag was een lastig probleem dat de  burgemeester van Den Haag natuurlijk alleen over Den Haag gaat, terwijl wij voorzagen dat die tractoren en mensen vanuit heel Nederland zouden komen. Dan kom je als afdeling Beleid & Strategie (B&S) in een wondere wereld. Met wie kan je landelijk afstemmen? Behalve de crisisstructuur van de NCTV is daar niks voor. In de aanloop naar de demonstraties heb ik contact opgenomen met de gebiedsofficieren van Noord-Nederland, waar de aanvragers vandaan kwamen. Dus er waren wat lijntjes uitgezet. Op een gegeven moment is opgeschaald naar de landelijke crisisstructuur van de NCTV. Het was fijn dat daar de landelijke coördinatierol werd gepakt. Het was een ambtelijk overleg met onder meer vertegenwoordigers van de politie, gemeente Den Haag, de ministeries van Landbouw, Verkeer & Waterstaat en Justitie & Veiligheid. Daar is het weekend voor de eerste demonstratie gebrainstormd: wat is de wet en wat zou je willen? We hebben toen landelijk afgesproken: handhaven waar het kan. Daarmee wilden we ook voorkomen dat uiteindelijk, ‘aan de achterkant’, gemeente Den Haag met een probleem werd geconfronteerd dat dan niet goed meer op te lossen is.

Dat handhaven is niet gelukt. Niet op de boerendemo van 1 oktober en niet op 16 oktober. En ook niet met de bouwersdemo op 30 oktober. Niet omdat we het niet wilden. Niet omdat we de wet niet snapten. Maar omdat het gewoon niet tegen te houden was.”

Hadden politiemensen niet eerder al hun auto voor de tractoren kunnen zetten: “Stop! U bent gearresteerd”?

(Beetje fel) “Já? Dénk je dat? Ik denk het niet. Allereerst niet voor agenten zelf. Die moesten echt aan de kant. Vergis je niet: de dynamiek was vaak echt niet fijn. Ik weet niet of je de beelden gezien hebt van boeren die bij het Malieveld door het hek heen reden? Je kunt wel van alles bedenken en gaan inzetten, maar de dilemma’s zijn groot. Chauffeurs van vrachtwagens die waren ingehuurd als beweegbare afzetting van het Binnenhof, werden bedreigd en geïntimideerd. Er was veel alcohol in het spel. En het grote publiek stond vrij massaal achter de demonstranten. Dan zit je met dilemma’s. Als je dan stevig optreedt, kan de boel enorm escaleren, met alle risico’s van dien. Tegen welke prijs wil je dan gaan optreden?

Kijk, feitelijk kunnen we constateren dat we hebben gefaald in het handhaven van het verbod van tractoren op de snelweg, en daar kun je van alles van vinden. Maar ik denk dat de politie gewoon heel verstandig heeft gehandeld. Zij heeft gekozen voor zo veel mogelijk veiligheid op de snelweg. Daar reden ook gewoon gezinnen en mensen op weg naar hun werk.

Tractoren, zo hebben we gemerkt, zijn heel moeilijk te stoppen. Je kan blokkades oprichten, maar op plekken waar geen vangrail is rijden ze gewoon de weg af. Het weiland in. Om de blokkades heen. En weer de snelweg op. Dat ze geen kenteken hebben, is voor de handhaving ook lastig. Dus mij zal je niet horen jij-bakken over de politie. Ik heb de nodige filmpjes op internet gezien, dus ik weet: als jij als motoragent door een heel groot bouwvoertuig klem wordt gezet, of als je vanuit je voertuig ziet dat een tractor langzaam op je inrijdt… Ik weet niet of je er wel eens naast gestaan hebt, maar alleen de wielen van zo’n tractor zijn al groter dan een gemiddelde volwassene.”

Voelde je je machteloos?

“Nee, toch niet. Omdat ik me realiseerde dat je deze problemen niet met het strafrecht oplost en dat ook niet daarmee moet willen oplossen. Ik vond het juist superleuk om vreemde dilemma’s op te lossen. Out of the box denken. Kijken waar je elkaar kan helpen. Zo stond bij de bouwersdemo op een gegeven moment een vrachtwagen schuin op de A12. De achterkant was open, de bestuurder was weg, en er lag allemaal bier in. Ik heb dat SGBO niet zelf gedaan, maar in het SGBO was een discussie: wat kunnen we daarmee? Dan ga je met elkaar sparren: kunnen we iets met een ventvergunning? Gaan we de vrachtwagen wel of niet in beslag nemen? Kunnen we de burgemeester een noodbevel laten geven? Ik vind het leuk om in die vreemde situaties te zoeken naar een oplossing die voor iedereen bevredigend is. Dan moet je de eigen simpele oplossing - ‘Dan houden we toch iedereen maar aan’ – wat kunnen uitschakelen. Aanhouden ís gewoon niet altijd de oplossing, zeker niet in de context van grondrechten. Ik denk dat daar ook de waarde van een afdeling Beleid & Strategie zit."

Wat is die waarde van B&S-afdelingen dan?

"Een goed B&S zorgt ervoor dat je als parket zo min mogelijk wordt verrast. Zorgt ervoor dat tijdens een crisis, van welke aard dan ook, niet een half parket improviserend aan het werk wordt gezet op één ding, maar dat er dan een kleine goed werkende kern van mensen actief is. Die er aan de voorkant over hebben nagedacht en ervoor zorgen dat relevante informatie goed door het OM beweegt, waardoor 80 procent van de parketorganisatie gewoon zijn werk kan blijven doen.

Gekscherend wordt gezegd: ‘B&S is die afdeling waar ze uit het raam staren of buitenspelen’. Maar dat ‘buiten spelen’ is met een reden. In vredestijd bouwen we aan de banden met ketenpartners zodat we in crisistijd elkaar kunnen vinden bij het nemen van ingewikkelde beslissingen. Ook bij de demonstratie heeft dat – ondanks dat niet is gehandhaafd op de snelweg – goed gewerkt. Het OM heeft meegedacht en is aangehaakt geweest. Vanuit het parket was contact met politie Den Haag, met het Parket-Generaal, met verschillende andere arrondissementsparketten, politie-eenheden, het Landelijk Parket, de ministers van Justitie en van Landbouw, de minister-president, de nationaal coördinator terrorisme en veiligheid, het Nationale SGBO in Driebergen, Rijkswaterstaat, Kmar, verschillende burgemeesters en Kamerleden.

Kijk, strafrecht is achteraf en repressief, en dan is de officier in zijn zaak alleen de baas: hij heeft behalve rechercheurs bijna niemand nodig. Heel anders is dat voor een afdeling B&S. Zij helpen ook vaak mee aan het voorkómen van problemen. Vaak hebben zij niet zelf de leiding, maar zijn ze afhankelijk van anderen. Een probleem doet zich soms niet voor omdat B&S dat heeft kunnen voorkomen of verminderen. Dat maakt B&S soms wat onzichtbaar in de eigen organisatie.

Ik kijk erop terug in de wetenschap dat we hebben gedaan wat we konden. In drie dagen met meer dan tienduizend demonstranten en rond de 5000 tractoren of bouwvoertuigen en een vaak grimmige sfeer hebben we uiteindelijke een totaal aantal aangehouden verdachten dat onder de dertig zit. Ik vind dat we best trots mogen zijn op het resultaat.”