Grimmige realiteit

Jeugdboek Tieners achter Tralies over jonge criminelen

De verhalen in het boek zijn gebaseerd op krantenartikelen van jullie hand, maar jullie hebben ze herschreven voor jonge lezers. Was het moeilijk om de juiste toon aan te slaan?

Vugts: “Het zou arrogant zijn geweest, als we hadden gedacht dat dat vanzelf goed zou gaan. We hebben goed over de toon nagedacht en advies ingewonnen bij mensen met verstand van zaken. We zijn bijvoorbeeld alert geweest op vaktermen, die voor ons de gewoonste zaak van de wereld zijn. Wat is een onderzoeksrechter, hoe ziet een voorlopige hechtenis eruit? Die dingen moet je uitleggen. Maar de grootste valkuil was dat we belerend over zouden komen. Het is natuurlijk mateloos irritant als een schrijver diep op zijn hurken gaat zitten en met geheven vingertje vertelt. Wij wilden de feiten laten zien en de lezer zelf conclusies laten trekken.”

Van Dun: “Bij het schrijven van een artikel voor de krant bedenk je van tevoren ook welke toon je wil aanslaan. Sommige verhalen schrijf je erg feitelijk, omdat je veel informatie wil overbrengen. In andere verhalen gebruik je meer sfeerbeelden, wil je dat de lezer er gevoel bij krijgt. Dat is voor een jongere doelgroep niet anders.”

Hoofdstuk 9 gaat over een jeugdbende op de Oostelijke eilanden. Eerst wordt een onschuldige 17-jarige stagiair in een buurthuis doodgeschoten, daarna wordt een van de bendeleden onthoofd. Daar sparen jullie de jonge lezers niet.

Van Dun: “Ik weet nog dat ik tijdens het eten een telefoontje kreeg over de schietpartij in het buurthuis. De sfeer aan dat politielint op Wittenburg was beklemmend. Er waren al zoveel criminele dieptepunten geweest in Amsterdam, maar daar werd weer een grens overgegaan. Een jonge jongen die met kinderen werkt, die echt iets van zijn leven maakt, die wordt doodgeschoten. Het zou geen recht doen aan de slachtoffers als we die zaken zouden verbloemen. Juist omdat het onderwerp gevoelig ligt, is het belangrijk dat alles klopt. We wilden het opschrijven zoals het gebeurd is. Niet om te shockeren, maar omdat we journalisten zijn. Dat kan soms grimmig zijn.”

Vugts: “Ook al zijn ze jong, wij nemen deze doelgroep serieus. Jonge lezers zijn echt wel in staat om deze verhalen te begrijpen en te zien voor wat ze zijn. Wij vinden dat we de realiteit moeten omschrijven. De rauwe werkelijkheid moest er in.”

Hebben jongeren een te romantisch beeld van criminaliteit?

Vugts: “Het overgrote deel van de criminele jongeren loopt vroeg of laat tegen problemen aan, met de politie of met rivalen. Ze stelen van elkaar en lichten elkaar op, soms met veel geweld. Daar kennen wij veel voorbeelden van, mijn twee meest recente boeken gaan over jonge criminelen waarmee het helemaal mis gaat. Het grote probleem is dat jonge kinderen zich laten verleiden tot klusjes voor criminele groepen in de hoop op geld, status en macht. Maar de kinderen zien zelf niet dat ze zwaar in de problemen kunnen komen.”

Van Dun: “Er leeft een beeld bij jonge mensen van harde, criminele jongens die hun eigen leven vormgeven. Veel macht, mannelijkheid, geld en status. Dat hoorden Paul en ik steeds weer terug tijdens ons werk voor de krant, van hulpverlening, politie, justitie, mensen uit het criminele milieu en ouders van jonge criminelen. De aantrekkingskracht van geld en status is groot, het is moeilijk om daar iets tegenover te stellen. Dat mooie leven is vaak maar schijn. We zien veel schulden, moeilijkheden en eenzaamheid. Het eindigt in de gevangenis, of dood op straat.”

In het boek vertellen jullie ook over de moeilijke omstandigheden waar jullie hoofdpersonen in opgroeien. Hebben de criminele jongeren in jullie boek veel andere mogelijkheden gehad in hun leven?

Vugts: “Bij de meeste criminele jongeren is er van alles mis in het gezin. Het is volgens mij vaak een mix van omstandigheden en karakter. Als je uit een ‘gewoon’ gezin komt, kun je je weinig voorstellen bij die familiesituaties, vaak is er thuis geen enkele structuur. Als je daar opgroeit heb je een totaal andere uitgangspositie in het leven dan de gemiddelde lezer van Het Parool. Dat vind ik belangrijk om te benadrukken. Mijn ouders hebben altijd kinderen opgevangen bij ons in het gezin, mijn zus en ik zijn opgegroeid tussen pleegbroers en –zussen. Toen al zag ik hoe belangrijk die uitgangspositie is. Aan de andere kant denk ik dat criminaliteit voor een deel ook in je zit. Niet iedereen die geen stageplek kan vinden, begint met het plegen van overvallen. Maar het is zeker zo dat onze hoofdpersonen veel minder kansen hebben gekregen.” Van Dun: “Dat is ook gelijk het mooie aan deze verhalen. We willen dilemma’s opwerpen en een discussie op gang brengen. Het boek zal gebruikt worden door docenten maatschappijleer en ik ben enorm benieuwd naar de gesprekken die dat oplevert. Is elke criminele jongere een slecht mens? Kun je in het leven een achterstand oplopen die je niet meer kunt inhalen? Is het je eigen schuld als je uiteindelijk op je twintigste geliquideerd wordt?”

Hebben jullie als journalisten getwijfeld over een samenwerking met het OM?

Van Dun: “Paul en ik hebben de oorspronkelijke artikelen geschreven voor de krant, volgens journalistieke principes zoals hoor en wederhoor. Het OM en de Mr Eva Meillo Stichting zagen daar een kans om jongeren meer te vertellen over het OM, en daar hebben wij met veel plezier aan meegewerkt. Ik heb me als volledig onafhankelijk journalist kunnen opstellen. Ik zou het nooit gedaan hebben als ik ergens op last van het OM iets had moeten aanpassen.”

Vugts: “Het is wel atypisch voor journalisten om samen te werken met het OM. We hebben voortdurend in ons achterhoofd gehouden dat we nergens aan gebonden zijn. De samenwerking had ook voordelen. We kregen mensen te spreken die je als journalist normaal niet te spreken krijgt, van kinderrechter tot officier van justitie.”

Zijn officieren van justitie normaliter zo moeilijk te spreken voor journalisten?

Van Dun: “Ik heb begrip voor de risico’s die voor het OM kleven aan te veel openheid. Opsporing en vervolging zijn het allerbelangrijkste. Ik heb gemerkt dat er ook binnen het OM wel eens verbazing is over het gebrek aan kennis van het werk van het OM in de maatschappij. Meer openheid is spannend, maar kan helpen om mensen te laten begrijpen hoe complex misdaadbestrijding is. Dat is precies waar Joke Meillo zich met haar stichting voor inzet. Ik heb veel bewondering voor Joke dat ze dat zo doortastend doet. Tieners achter Tralies is een goed voorbeeld van wat het kan opbrengen als het OM openheid geeft in zijn werk.”